Powiat górowski, gmina Góra
(nazwa niemiecka Juppendorf, Kreis Guhrau)
Zabytki w Kruszyniec
Do rejestru zabytków w Kruszyńcu nie został wpisany żaden obiekt. W ewidencji zabytków uwzględniono jedynie cmentarz wiejski, kaplicę oraz stodołę (nr 35).
W 1791 roku właścicielem majątku był baron von Schlichting. W Kruszyńcu wzmiankowano pałac, folwark, 8 gospodarstw kmieci, 18 zagrodników, 4 chałupników, dwa wiatraki. W sumie w 46 domostwach mieszkało 225 osób. W 1830 roku właścicielem dóbr był porucznik von Lekow. W Kruszyńcu znajdował się folwark, 40 domów, ewangelicka szkoła, dwa wiatraki. Wieś liczyła 235 mieszkańców, w tym 18 katolików. W rękach porucznika von Lekow włości pozostały przynajmniej do 1845 roku. W pochodzącym z tego roku opisie Kruszyńca wymieniono 41 domów, folwark, 263 mieszkańców, w tym 9 katolików, ewangelicką szkołę, dwa wiatraki, hodowlę owiec merynosów. Następnie dobra należały do barona von Roth i jego spadkobierców. W 1857 roku właścicielką była Pani Marie Johanna Therese von Woyrsch, z domu baronówna von Roth (ur.1818r., zm.1893r.), małżonka Leopolda Christopha Heinricha von Woyrsch (ur.1827r.). Wzmiankowano ją w źródłach do 1866 roku. Przed 1872 rokiem włości w Kruszowicach nabył kupiec Michael Sachs z Góry. W 1876 roku dobra posiadał Rudolph Herrmann. W 1886 roku majątek należał do Gustava Puschmanna. W 1894 roku właścicielem dóbr rycerskich Kruszyniec był Hermann Hoferichter. Powierzchnia gruntów wynosiła 285ha, w tym 215ha pól uprawnych, 35ha łąk, 23ha lasu, 12ha gospodarstwa. W 1897 roku włości nabył Carl Julius Heinrich von Roeder (ur.1865r., zm.1940r.), syn Conrada Christiana Heinricha von Roeder z Ligoty koło Góry. Carl Julius von Roeder ukończył prawo na Uniwersytecie w Heidelbergu. Pracował w pruskiej służbie cywilnej, a w latach 1901-1911 był starostą powiatu Görlitz. W księgach adresowych z lat 1921-1930 jako właścicielkę Kruszyńca wzmiankowano Elisabeth von Roeder z domu hrabiankę von Reventlow (ur.1866r., zm.1833r.). Od 1892r. była ona żoną Carla Juliusa von Roeder. Małżeństwo to zapewne nie posiadało potomstwa. W 1937 roku właścicielką dóbr była Asta Elisabeth (ur.1911r., zm.1954r.), bratanica Carla Juliusa von Roeder. Jej mężem był pastor Georg Hermann Paul Noth (ur.1890r., zm.1966r.). W 1937 roku posiadłość w Kruszyńcu liczyła 270ha, w tym 195,7ha pól uprawnych, 14ha łąk, 22,8ha pastwisk, 0,5ha wody, 23ha lasu, 3ha parku, 2ha ogrodu, 9ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/759844,foto.html?idEntity=541807 (dostęp: 28.12.2023r.)
Źródło: https://polska-org.pl/9519967,foto.html?idEntity=541807 (dostęp: 28.12.2023r.)
Po 1945 roku majątek znacjonalizowany, a następnie rozparcelowany. W Kruszyńcu nie utworzono Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Repatrianci zamieszkali w mniejszych domostwach, a pałac choć nie uszkodzony w czasie działań wojennych nie był użytkowany. W kolejnych dekadach XX wieku budynek był rozkradany i rozbierany na budulec. W latach 60-tych ubiegłego stulecia zrujnowaną rezydencję zburzono z pomocą ciągników i lin, a obszar na którym się wznosiła splantowano. Pałac w Kruszyńcu wzmiankowano już w 1791 roku. Widokówki z I połowy XX wieku pokazują skomplikowaną budowlę, złożoną z trzech brył. Rezydencja zapewne była wielokrotnie przekształcana i rozbudowywana w XIX wieku. W rezultacie powstał rozległy kompleks złożony z dwukondygnacyjnego korpusu oraz dwóch skrzydeł (jedno- i dwukondygnacyjnego). Główne wejście znajdowało się na osi korpusu w ozdobnym pozornym ryzalicie. Poprzedzał je taras ze schodami. Ryzalit zamykał trójkątny naczółek. Elewacje dekorowały gzymsy, fryz kostkowy, opaski wokół okien, nadokienniki, podziały pilastrowe. Obecnie pozostałością dawnego majątku są pojedyncze zabudowania gospodarcze i folwarczne, rozłożone wokół nieczytelnego już majdanu. Przetrwał także rozległy, lecz zaniedbany i zarośnięty samosiewem park. Na zachodnim skraju parku znajduje się staw. Spacerując po parku można trafić na fragment muru oporowego, prawdopodobnie jest to ostatnia pozostałość po pałacu.
Kruszyniec położony jest około 5 kilometrów na północny-wschód od Góry. Dojazd z miasta powiatowego lokalną drogą (ul. Dworcowa). Pozostałości zespołu folwarcznego oraz parku znajdują się w południowej części Kruszyńca.
Przybliżona lokalizacja nieistniejącego pałacu:
51.68935436146551, 16.58470121875493
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2023r.
