Powiat górowski, gmina Wąsosz
(nazwa niemiecka Kadlewe, w latach 1937-1945 Fallbach, Kreis Wohlau, od 1932r. Kreis Guhrau)
Zabytki w Kowalowie
Do rejestru zabytków w Kowalowie został wpisany spichlerz (nr rej.: A/3738/1425 z 25.06.1993r.), budynek gospodarczy wykorzystywany później jako spichlerz i paszarnia. Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu dworsko-folwarcznego: dwór (nr 17), oraz park podworski. Co ciekawe do ewidencji zabytków jako dwór wpisano również budynek nr 13, tymczasem jest to co najwyżej przebudowana dawna sołtysówka z niewielkim zespołem zabudowań gospodarczych.
Miejscowość wzmiankowano w 1593 roku pod nazwą Kodelewa. Początkowo majątek należał do przedstawicieli rodu von Laue. W II połowie XVI wieku Chocieborowice i Kowalowo nabył Alexander von Portugal, w 1591 r. starosta Wąsosza koło Góry. Historia majątku w Kowalowie była odtąd związana z posiadaczami innych miejscowości, przede wszystkim Chocieborowic, Czeladzi Wielkiej i Naratowa. W 1787 roku w Kowalowie wzmiankowano pański pałac z folwarkiem, 12 zagrodników, młyn wodny, wiatrak, dwa domy gminne. Wieś zamieszkiwało 146 osób. Właścicielami włości w Chocieborowicach i Kowalowie byli spadkobiercy majora von Seidel. W 1818 roku dobra za 30 000 talarów reńskich nabył major Adolph von Rieben. W 1830 roku w Kowalowie znajdowało się 21 domów, folwark, ewangelicka szkoła, młyn wodny, wiatrak, browar oraz gorzelnia. Wieś liczyła 151 ewangelickich mieszkańców. Według opisu z 1845 roku właścicielem posiadłości pozostawał major von Rieben. W wiosce wzmiankowano 20 domów, folwark, 144 mieszkańców, w tym 2 katolików, ewangelicką szkołę, wiatrak, młyn wodny, browar, gorzelnię oraz hodowlę owiec merynosów. Z kolejnych dokumentów wynika, że właścicielem rozległych dóbr obejmujących m.in. Kowalowo był Ottomar Hans Friedrich Bernhard von Rieben (ur. 1828r., zm. 1886 r.), major w stanie spoczynku i starszy ziemski z Czeladzi Wielkiej. W 1886 roku dobra liczyły 345ha. Spory pomiędzy spadkobiercami w rodzie von Rieben sprawiły, iż około 1894 roku majątek w Kowalowie sprzedano radcy miejskiemu Johannowi Gottliebowi Walterowi (ur. 1821r., zm. 1896r.) z Żeleźnika w powiecie strzelińskim. Krótko cieszył się on z nowego nabytku. Następnie posiadłość przeszła w ręce jego dziedziców. W 1906 roku dobra w Czeladzi Wielkiej i Kowalowie nabył Paul Rieger z Naratowa. W 1909 roku jego majątek w Kowalowie miał powierzchnię 343ha, w tym 264ha pól uprawnych, 40ha łąk, 6,5ha pastwisk, 1,5ha wody, 18ha lasu, 13ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Starszy ziemski Paul Rieger zmarł w latach 30. XX wieku. Doszło do podziału masy spadkowej pomiędzy jego córki. Włości w Kowalowie otrzymała w spadku Pani Magdalene Bautz, z domu Rieger. W 1937 roku pozostająca w jej rękach posiadłość liczyła 262ha, w tym 179ha pól uprawnych, 36,5ha łąk, 6ha pastwisk, 1,5ha wody, 26,5ha lasu, 12,5ha dróg, podwórzy gospodarczych oraz innych użytków. Po 1945 roku majątek został znacjonalizowany. Zabudowania oraz grunty przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Przez wiele lat wchodziło ono w skład Kombinatu Wąsosz jako część Zakładu Czeladź Wielka. Dwór zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie w dalszym ciągu zabytek pełni funkcję mieszkalną, w części jest jednak nieużytkowany i powoli niszczeje. Do dworu przylega zaniedbany park oraz pozostałości folwarku.
Pałac w Kowalowie wzmiankowano już w 1787 roku. Obecnie istniejący dwór został wzniesiony jednak później, prawdopodobnie w 1869 roku. Przeważnie pełnił funkcję siedziby zarządcy folwarku. Budynek murowany, podpiwniczony, założony na planie prostokąta, jedno- i dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z powiekami i wystawkami. Główne wejście na osi fasady, poprzedzone schodami. Dwór na pewno przebudowano w I połowie XX wieku, kiedy to stał się siedzibą Pani Magdalene Bautz, z domu Rieger.
Kowalowo położone jest około 20 kilometrów na południe od Góry. Z miasta powiatowego dojazd DW324 do Kłody Górowskiej, dalej drogami lokalnymi przez Ślubów do Wąsosza i DK36. Wyjazd z Wąsosza ulicą Przemysłową prowadzącą prosto do Kowalowa. Dawny majątek znajduje się w północnej części miejscowości. Dokładna lokalizacja dworu:
51.55535608031023, 16.663745615900826
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2024r.
