Powiat lubański, gmina Lubań
(nazwa niemiecka: Sächsisch Haugsdorf, Kreis Lauban)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1233r. jako Hugisdorf. Z czasem jej nazwa uległa niewielkiemu przekształceniu na Haugsdorf. W XIX wieku dla odróżnienia z pobliskim Schlesisch Haugsdorf (Nawojowem Śląskim) rozpoczęto wioskę określać jako Sächsisch Haugsdorf (Nawojów Łużycki). Pierwszym znanym właścicielem Nawojowa Łużyckiego był Nicolaus Bock von Gersdorf z Baruth, występujący w dokumencie z 1406r. Osiem lat później wioska należała już do Martina Reinlina i Albrechta von Liedlau. Z czasem majątek w Nawojowie przeszedł w ręce rodziny von Salza, od której część dóbr w 1503r. wykupiło miasto Lubań. W połowie XVI wieku miejscowość nabył Nikel von Tschirnhaus ze Sławnikowic. Kolejnymi właścicielami Nawojowa Łużyckiego byli przedstawiciele rodu von Tschirnhaus: Friedrich, brat Nikela, Christoph, syn Friedricha i Christoph Friedrich, syn Christopha. W 1591r. Christopha Friedrich von Tschirnhaus sprzedał rodzinny majątek Siegmundowi von Gersdorf. Rok później posiadłość odkupił od niego Hans von Warnsdorf. Syn Hansa von Warnsdorfa, Hans Georg (ur.1584r., zm.1655r.) w 1629r. sprzedał dobra Hansowi Hartwigowi von Nostitz. Po śmierci Hansa Hartwiga von Nostitz w 1667r. Nawojów Łużycki odziedziczyła jego córka, Anna Sabina (zm.1677r.), małżonka Georga Friedricha von Hocke z Osły. W 1677r. majątek w spadku otrzymał ich syn Georg Friedrich młodszy (ur.1656r., zm.1723r.). W rękach potomków Georga Friedricha von Hocke posiadłość pozostała do połowy XVIII wieku, kiedy to w 1756r. Otto Gottlob von Hocke (ur.1722r.) sprzedał ją klasztorowi Magdalenek w Lubaniu (Kloster zu St. Maria Magdalena in Lauban). Dobra pozostały własnością zakonu do końca drugiej wojny światowej. W 1886r. majątek w Nawojowie Łużyckim liczył 468ha, w tym 149ha pól uprawnych, 36ha łąk, 6ha pastwisk, 269ha lasów, 8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Zakonnice nieraz oddawały gospodarstwo w dzierżawę, czasem pozostawiały je pod zarządem podległych klasztorowi inspektorów. Powierzchnia dóbr nie ulegała większej zmianie, natomiast zmieniał się sposób ich zagospodarowania. W 1937r. majątek liczył 464ha, w tym 127ha pól uprawnych, 12,5ha łąk, 19,5ha pastwisk, 298ha lasów, 2ha stawów, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. W stosunku do wcześniejszych danych widać spadek areału pól uprawnych i łąk, a wzrost powierzchni pastwisk i lasów. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark z dworem przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Obecnie rezydencja w Nawojowie Łużyckim posiada dwóch właścicieli. Część obiektu wykorzystywana jako kościół należy do parafii rzymskokatolickiej w Nowogrodźcu. Nie użytkowana i popadające w ruinę druga część zabytku jest własnością Urzędu Gminy w Nowogrodźcu.
Dwór
Renesansowy dwór ufundował przez Christoph Friedrich von Tschirnhaus w latach 1570-1571. Rezydencja została uszkodzona w czasie wojny trzydziestoletniej w wyniku pożaru w 1626 roku. Dwór przebudowano i powiększono w czasie gdy był zarządzany przez zakon Magdalenek z Lubania w drugiej połowie XVIII wieku. Zabytek został częściowo zniszczony w końcowej fazie drugiej wojny światowej w 1945r. W czasach Polski Ludowej w budynku prowadzono pewne prace zabezpieczające, między innymi w latach 1958-1959 i 1966-1968. Nie powstrzymały one dewastacji zabytku. Większość zniszczeń nastąpiła jednak po 1989r., odkąd to w skrzydle zachodnim nie prowadzono żadnych prac remontowych. Obecnie jedno skrzydło zaadaptowane w latach 1966-1968 na kościół filialny p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej (obecnie Chrystusa Króla) jest w dobrym stanie, niestety drugie niewykorzystywane popada w ruinę. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, dwuskrzydłowy, zbudowany na planie litery zbliżonym do „L”, dwukondygnacyjny, nakryty dachami czterospadowymi. Najcenniejszą częścią założenia są dwukondygnacyjne renesansowe krużganki znajdujące się od strony dziedzińca. Krużganki na parterze podtrzymują kolumny toskańskie, a na piętrze jońskie kanelowane. Pełną balustradę drugiej kondygnacji krużganków tworzą kariatydy i arkadowe wnęki zapełnione 12 kartuszami herbowymi szlachty śląskiej i łużyckiej. Główne wejście od strony dziedzińca znajduje się w południowo-zachodniej elewacji, akcentuje je wysunięta część krużganka. W północno-zachodnim narożniku skrzydła południowego usytuowane jest drugie wejście z renesansowym portalem. Elewacje dworu w dalszym ciągu ozdabiają kamienne obramowania otworów okiennych, wspomniane portale i krużganki. Najcenniejsza architektonicznie część zabytku nie należąca do kościoła jest jednak skrajnie zaniedbana. Nieszczelny dach, zniszczone stropy i uszkodzone mury grożą katastrofą budowlaną, przed którą nie zabezpieczą obiektu drewniane stemple użyte do wsparcia krużganków. Z roku na rok postępują również zniszczenia detali kamieniarskich. Jeżeli w najbliższym czasie sytuacja nie ulegnie radykalnej zmianie i nie nastąpi generalny remont obiektu, ten cenny zabytek architektury renesansowej zostanie ostatecznie zniszczony.
Zabytki w Nawojowie Łużyckim
Do rejestru zabytków w Nawojowie Łużyckim wpisano dwór, obecnie kościół filialny p.w. Chrystusa Króla, a do niedawna Matki Boskiej Szkaplerznej (27.04.1951r., nr rej.: 561/266).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Nawojowa Łużyckiego zapewniają autobusy PKS kursujące z Bolesławca, Lubania i Nowogrodźca. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki najlepiej wybrać dojazd przez Lubań. Do miasta można dotrzeć między innymi autobusami z Gryfowa Śląskiego, Jeleniej Góry, Mirska, Świeradowa-Zdrój, Wrocławia i Zgorzelca. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Zgorzelca do węzła Krzywa, następnie DK94 do Zebrzydowej przez Bolesławiec. W Zebrzydowej należy skręcić w lewo w DK357 prowadzącą do Lubania przez Nawojów Łużycki. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 290km. Dwór znajduje się na prawo od DK357. Przy zabytku można zostawić samochód na niewielkim parkingu.
Damian Dąbrowski,
Luty 2013 r.
