Powiat lubański, gmina Leśna
(nazwa niemiecka Meffersdorf-Wigandsthal, Kreis Lauban)
Zabytki w Pobiednej
Do rejestru zabytków w Pobiednej wpisano: ruinę kościoła ewangelickiego (nr rej.: 116/315 z 18.07.1956r.); dawny cmentarz ewangelicki (nr rej.: 117/971/J); zespół pałacowo-folwarczny z parkiem, ul. Dworcowa 15: pałac (nr rej.: 120/1495 z 25.01.1966r.), park i altanę parkową (nr rej.: 121/684/J z 12.06.1981r.). W ewidencji zabytków znajdują się ponadto m.in. zabudowania pofolwarczne: dawny browar, stajnia, spichlerz, chlewnia, wozownia, owczarnia, obora, stodoła, brama do zespołu pałacowego, a także Wieża Cesarza Wilhelma.
Obecna miejscowość Pobiedna powstała z połączenia Unięcic (Meffersdorf) i założonej później właściwej Pobiednaj (Wigandsthal). Dobra rycerskie wraz z rezydencją znajdują się na obszarze dawnych Unięcic. Do 1592 roku właścicielami majątku byli przedstawiciele jednej z linii rodu von Uechtritz, a następnie ich spadkobiercy z innej gałęzi rodziny. W 1658 roku za 9 tyś talarów posiadłość nabył Wigand von Gersdorf (zm.1686r.). W rękach jego potomków dobra pozostały do pierwszej połowy XIX wieku. Wraz ze śmiercią Adolfa Traugotta von Gersdorfa w 1807 roku wygasła męska linia rodu. Majątek otrzymał w spadku wnuk jego siostry – Karl Heinz Traugott von Gersdorf. W 1823 roku spadkobiercy rodziny von Gersdorf ostatecznie sprzedali włości Pobiedna-Unięcice księciu raciborskiemu i landgrafowi Viktorowi Amadeusowi von Hessen-Rothenburg. Kolejnymi właścicielami posiadłości byli: starszy ziemski Ernst hrabia von Seherr-Thoss z Dobrej (w latach 1830-1856); starosta lubański Johannes Gustav Theodor baron von Saldern-Plattenburg (1856-1876), zięć Ernsta von Seherr-Thoss,; Ernst baron von Saldern(1876-1877); syn poprzedniego Ernst baron von Saldern młodszy (1877-1878); nadworny dostawca cesarski Joseph Robrecht z Berlina (1878-1889). W 1886 roku należący do Josepha Roberta Robrecht majątek liczył 701ha, w tym 270ha pól uprawnych, 56ha łąk, 372ha lasów, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1889 roku dobra odziedziczył Albrecht Robrecht, syn Josepha. W 1899 roku włości znalazły się w rękach spadkobierców Albrechta Robrechta. Rok później dobra Pobiedna nabył Otto Czarnowski. W 1902 roku właścicielem posiadłości został Berliński Bank Ziemski (Landbank Berlin). W 1903 roku od banku majątek odkupił książę Christian Kraft Hohenlohe-Öhringen ze Sławięcic. W rezydencji w Pobiednej zamieszkała siostra nowego właściciela – księżna Marie Felicitas (ur.1849r., zm.1929r.) oraz jej mąż Heinrich XIX zu Reuss-Kostritz (ur.1848r., zm.1904r.). W 1926 roku włości otrzymał w spadku książę Max Hugo Hohenlohe-Öhringen. W 1945 roku podobnie jak inne śląskie włości rodu Hohenlohe-Öhringen majątek w Pobiednej przejęło państwo polskie. W pałacu urządzono Państwowy Młodzieżowy Zakład Wychowawczy. Obiekt podlegał pod Urząd Miasta i Gminy w Leśnej. Według części opracowań (np. Łuczyński, „Zamki, dwory i pałace w Sudetach”) w 1962 roku zabytek został uszkodzony w wyniku pożaru. Dopiero w 1982 roku rozpoczęto remont pałacu w trakcie którego m.in. uszczelniono dach i wymieniono stropy na żelbetowe. Z kolei w książce „Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945-1991” znajdują się inne informacje. Pan Łuczyński w tym opracowaniu podaje, że pożar miał miejsce w 1983 roku, a remonty prowadzono w latach: 1974-1979, przerwa w remoncie w 1983 roku i początek kolejnego remontu w 1984 roku. Według katalogu „Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk” pożar uszkodził zabytek w 1982 roku. Losy zabytku w II połowie ubiegłego stulecia są bardzo niejasne, ostatecznie prace budowlane w latach 80. XX wieku przerwano i pałac w kolejnych dekadach pozostawał zaniedbany. Obecnie rezydencja jest własnością prywatną i przeważnie można ją zobaczyć tylko z zewnątrz, z pewnej odległości.
Pałac na litografii z drugiej połowy XIX wieku
Źródło: Duncker Alexander, Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preußischen Monarchie nebst den Königlichen Familien-, Haus-Fideicommiss- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, t.1-16, Berlin 1857-1883
Pałac na początku XX wieku
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/646690,foto.html?idEntity=512398 (dostęp: 26.04.2016r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/634449,foto.html?idEntity=512398 (dostęp: 26.04.2016r.)
Pierwszą renesansową rezydencję w Pobiednej ufundował Hans von Uechtritz na przełomie XVI i XVII wieku. Dwór spłonął w 1651 roku. W 1660 roku Wigand von Gersdorf zbudował w Pobiednej nową siedzibę. Jego spadkobiercy w 1764 roku rozebrali budynek. Istniejący do dziś pałac został zbudowany dla Adolfa Traugotta von Gersdorf w latach 1767-68, według projektu Konrada Gotthelfa Rothego. Rezydencję odnowiono około 1830 roku i pod koniec XIX wieku.
Pałac murowany, potynkowany, trzyskrzydłowy, założony na planie litery „C”, skrzydła wysoko podpiwniczone, dwukondygnacyjne, z użytkowym poddaszem, nakryte łamanymi czterospadowymi dachami z lukarnami. Fasada korpusu (elewacja północno-zachodnia) dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem, na osi którego główne wejście ozdobione portalem i poprzedzone schodami. W pozostałych elewacjach analogiczne centralne pozorne ryzality z dodatkowymi wejściami do budynku, poprzedzonymi schodami lustrzanymi lub wachlarzowymi. Elewacje o skromnej barokowej dekoracji, z oknami z kamiennymi uszatymi obramieniami oraz portalami z uszakami i naczółkami odcinkowymi. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi. Do holu przylega klatka schodowa. Pomieszczenia w układzie amfiladowym. W części sal parteru zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami i drewniane stropy ze skromna dekoracją sztukatorską. Do dziś przetrwały także plafony i dwa kominki.
Pałac otacza rozległy park. Pierwotnie przed fasadą znajdował się regularny ogród, zaniedbany po drugiej wojnie światowej. W założeniu parkowym belweder i pawilony parkowe. Na północny-wschód od parku położone są zabudowania pofolwarczne.
Pobiedna znajduje się nieco ponad 23 kilometry na południe od Lubania. Z miasta powiatowego należy wyjechać DK393 prowadzącą do Leśnej. Następnie w Leśnej trzeba skręcić w DK358 w kierunku Czerniawy-Zdrój, prowadzącą przez Pobiedną. Zespół pałacowo-folwarczny położony jest w północno-wschodniej części Pobiednej, na lewo od głównej drogi – ulica Dworcowa (DK358). Samochód można zaparkować przy ulicy Dworcowej, bądź w okolicach dawnego rynku, w pobliżu parku otaczającego rezydencję.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2016r.
Pałac na zdjęciach Pana Eckharda Hutha
