Powiat oławski, gmina Oława
(nazwa niemiecka: Marschwitz, Kreis Ohlau)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1250r.
Rys historyczny i stan obecny:
W dokumentach z połowy XIII w. występują bracia Eberhard (zm.1277r.) i Szymon Gallicus (zm.1296r.), właściciele kilku majątków w okolicach Oławy i Wrocławia. Jednym z nich były Marszowice. Zmarły po 1277r. Eberhard był protoplastą rodu von Marschwitz. Marszowice odziedziczył jego najstarszy syn Henryk (Henczo). Po śmierci Henryka w 1322r. wioskę otrzymał w spadku jeden z jego synów, Mroczko (zm. po 1337r.). O związkach kolejnych pokoleń rodziny z Marszowicami brak informacji źródłowych. Około 1360r. wioska należała do rodziny von Prittwitz. Następnie w połowie XV w. Marszowice posiadali przedstawiciele rodu von Schenk. Około 1450r. N. von Pogrell z Michałowa ożenił się z N. von Schenk z Marszowic koło Oławy. W rękach rodziny von Schenk, dobra pozostały około dwustu lat. W 1599r. wzmiankowany był w miejscowości Heinrich von Schenk. W drugiej połowie XVII w. Moryc Adolf von Heugl, małżonek Marii Elżbiety (ur.1646r.), córki Kaspra II Posadowskiego z Grodziszowa, posiadał dobra w Marszowicach i Gaju. Kolejnym właścicielem Marszowic koło Oławy i Czartowic w księstwie oleśnickim był Krzysztof Henryk von Mutschelnitz (ur.1673r., zm. ok. 1724r.), syn Krzysztofa Jerzego Wilhelma von Mutschelnitz z Praczy. W 1783r. majątek w Marszowicach należał do Pana von Hubrich. Następnie przeszedł w ręce członków rodziny von Rosenberg-Lipinsky. Po 1819r. spadkobiercy tej rodziny sprzedali posiadłość z pałacem i folwarkiem Panu von Heinen. W 1833r. od von Heinena dobra odkupił major Adam Friedrich von Eicke (ur.1780r., zm.1862r.) z pobliskiej Polwicy. W 1862r. dobra rodzinne odziedziczył jego syn porucznik Ernst Friedrich von Eicke und Polwitz. Po podziale spadku w latach sześćdziesiątych XIX w. do Ernsta Friedricha von Eicke und Polwitz należały majątki Polwica i Popłowice (folwark), natomiast dobra Marszowice (Marschwitz) i Pełczyce (Peltschütz) otrzymał rotmistrz August von Eicke. August von Eicke zmarł pomiędzy 1876 a 1886r., a majątki w Marszowicach i Pełczycach odziedziczył jego syn Siegfried von Eicke und Polwitz (ur. w Marszowicach w 1864r., zm. w Marszowicach w 1931r.). W 1886r. zarządzana przez inspektora Illnera posiadłość Marszowice liczyła 231ha, w tym 194ha pól uprawnych, 20ha łąk i 17ha lasów. W 1893r. żoną Siegfried von Eicke und Polwitz została Anna Maria Gustawa (ur.1875r., zm.1958r.), córka Fryderyka Gotarda Ewalda von Pfeil z Krzyżowic. Z małżeństwa tego na świat przyszła Eryka Anna Maria Małgorzata von Eicke und Polwitz (ur. Marszowice 1898r., zm. 1982r.) i Dietrich von Eicke und Polwitz, dziedzic rodzinnych dóbr. W 1919r. w Marszowicach Eryka Anna Maria Małgorzata wyszła za Fryderyka Niklasa Ewalda Ludwika Edwarda Ryszarda von Pfeil-Burghaus z Łażan (ur.1894r., zm.1969r.). Porucznik rezerwy Dietrich von Eicke und Polwitz po śmierci ojca w 1931r. otrzymał w spadku majątki Marszowice (Marschwitz), Pełczyce (Peltschütz) i Gaj Oławski (Goy) liczące w sumie 731,3ha. W 1937r. powierzchnia dóbr wynosiła 480,4ha, w tym 416ha pól uprawnych, 18,5ha łąk, 1ha stawów, 28ha lasów i parku, 1,8ha ogrodu, 15,1ha dróg i podwórzy gospodarczych. W czasie drugiej wojny światowej Dietrich von Eicke und Polwitz walczył w formacjach SS w stopniu SS-Unterscharführer (numer członka SS 171528). W rękach rodziny von Eicke majątek w Marszowicach pozostał do 1945 roku. Podczas walk w końcowej fazie drugiej wojny światowej pałac doznał niewielkich uszkodzeń. W czasach Polski Ludowej wraz z resztą majątku został przekazany Stacji Hodowli Roślin z Polwicy. W 1991r. Stacja Hodowli Roślin opuściła w znacznym stopniu zdewastowany budynek. Zdjęcie z tego okresu pokazuje, że zabytek w tym czasie był jeszcze zadaszony. Obecnie w ruinach pałacu trudno szukać śladów dachu i stropów. Praktycznie przetrwały tylko mury obwodowe budynku. Zabytek nie jest w żaden sposób zabezpieczony przed wejściem. Wszystkie wartościowe elementy we wnętrzach zostały wyszabrowane. W dzisiejszych czasach kiedy wywóz śmieci kosztuje coraz więcej miejscowa ludność potrafi zagospodarować nawet te ruiny, urządzając w nich nielegalne wysypisko. Dzieje się to przy całkowitej bierności władz konserwatorskich, samorządowych oraz organów ścigania. Do zniszczonego pałacu przylega park krajobrazowy, również zdewastowany i zaśmiecony. Na południe od rezydencji znajdują się zabudowania gospodarcze dawnego folwarku oraz kościół filialny.
Pałac
Na przełomie XIII i XIV w. rodzina von Marschwitz wybudowała w miejscowości wieżę mieszkalną, rozbudowaną i przekształconą na przełomie XVI i XVII w. na renesansowy dwór. W osiemnastym stuleciu rezydencję przebudowano w stylu barokowym. Ostatnia, neogotycka, przebudowa pałacu miała miejsce po 1833r. za rządów rodziny von Eicke und Polwitz. Po drugiej wojnie światowej zabytek zarządzany przez Stację Hodowli Roślin w Polwicy zaczął chylić się ku upadkowi. Opuszczony w 1991r., cztery lata później już był pozbawiony dachu. Odtąd proces zniszczenia tego niezwykle ciekawego zabytku postępuje coraz szybciej. Budynek murowany z cegły, pierwotnie potynkowany, o skomplikowanym rzucie, złożonym z trzech czworobocznych członów, częściowo dwu- częściowo trzykondygnacyjny, nakryty był dachem dwuspadowym. W narożniku południowo-zachodnim ośmioboczna wieża, będąca dominantą obiektu. Zniszczone elewacje zachowały fragmentarycznie neogotyckie detale: nadokienniki, krenelaż, sterczyny, gzyms między kondygnacjami. W najlepszym stanie są ściany zewnętrzne, przetrwała również część ścian działowych, ich usytuowanie sugeruje dwutraktowy układ wnętrz budynku.
Zabytki w Marszowicach
Do rejestru zabytków w Marszowicach wpisano kościół filialny p.w. Narodzenia NMP (22.03.1966r., nr rej.: 1595) oraz zespół pałacowy: ruinę pałacu (9.11.2006r., nr rej.: A/983) i park (27.12.1984r., nr rej.: 564/W).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Marszowic zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące z Domaniowa, Kun, Oławy i Wrocławia. Ze względu na możliwość przesiadki proponuję wariant z dojazdem przez Oławę lub Wrocław. Do obydwu miast można dotrzeć pociągiem z Gliwic lub Opola. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, a następnie DK396 w stronę Oławy. W miejscowości Gaj Oławski należy skręcić w lewo w DK346 przebiegającą przez Marszowice. Park krajobrazowy wraz z ruinami pałacu znajduje się na lewo od tej trasy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 145km. Samochód można zostawić przy kościele filialnym w niewielkiej odległości od zrujnowanej rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2012 r.
