Powiat strzeliński, gmina Kondratowice
(nazwa niemiecka: Stachau, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Strehlen)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: 1272r.
Rys historyczny i stan obecny:
Z 1272r. pochodzi dokument potwierdzający podarowanie przez Wilhelma, opata klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu dóbr w Stachowie Eberhardowi, prokuratorowi księcia Henryka IV Probusa. W 1304r. Bożysław Reze, syn Sulisława, właściciel Stachowa, potwierdza klasztorowi z Henrykowa nadanie dziesięcin z miejscowości. Kolejne wzmianki o właścicielach wioski pochodzą z szesnastego stulecia. W tym czasie majątek w Stachowie należał do rodziny von Seidlitz. W posiadaniu rodu von Seidlitz Stachów pozostał ponad dwieście lat. W 1820r. dobra w miejscowości nabyła rodzina von Stegmann. W 1845 i 1857r. ich właścicielem był Friedrich Wilhelm Moritz von Stegmann und Stein. Według księgi adresowej z 1886r. w tym czasie majątek liczący 203ha – w tym 160ha pól uprawnych, 1ha łąk, 36ha lasów. Pozostałe 6ha stanowił park, drogi i podwórza gospodarcze – należał do Pani Marie von Stegmann und Stein. Sytuacja nie zmieniła się przynajmniej do 1894r. W latach 1902-1921 jako właściciel posiadłości podawany był Werner von Stegmann und Stein. W 1912r. powierzchnia majątku wynosiła 205,7ha, z czego 171ha przypadało na pola uprawne, 1,7ha na łąki, 7ha na ogrody, 18ha liczyły lasy, a 8ha drogi i podwórza gospodarcze. Przed 1930r. dobra odziedziczył Hermann von Stegmann und Stein. Prawdopodobnie pozostał ich właścicielem do końca drugiej wojny światowej. Z księgi adresowej z 1937r. wynika, że właścicielem majątku był właśnie Hermann von Stegmann und Stein. Powierzchnia i sposób zagospodarowania gruntów nie zmieniły się od podanego w 1912r. Po zakończeniu drugiej wojny światowej dobra w Stachowie zostały znacjonalizowane. Folwark przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu, podlegającemu kombinatowi ze Strzelina. Powojenne losy pałacu trudno odtworzyć, przypuszczalnie zmieniono go w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie dawna rezydencja w dalszym ciągu pełni funkcję mieszkalną i można ją zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac
Około 1750r. wzniesiono w Stachowie rezydencję w stylu późnobarokowym. W latach dwudziestych lub trzydziestych XIX w. rodzina von Stegmann und Stein przekształciła pałac w stylu klasycystycznym. Kolejne zmiany nastąpiły około 1910r., kiedy budynek powiększono w kierunku południowym o trzyosiowe skrzydło. Pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem naczółkowym (korpus) i jednospadowym (nowsze skrzydło). Fasada korpusu siedmioosiowa, z centralnym głównym wejściem ozdobionym barokowym portalem. Wejście poprzedza ganek kolumnowy i schody. Oś budynku akcentuje facjata z zegarem. Elewacje o skromnej dekoracji architektonicznej, z boniowaniem naroży w nowszym skrzydle i oknami w prostokątnych opaskach wykonanych w tynku. Układ wnętrz dwutraktowy z centralną sienią. W piwnicach zachowane sklepienia kolebkowe, pozostałe pomieszczenia nakryte płaskimi stropami, w niektórych salach przetrwały fragmenty dekoracji sztukatorskich oraz oryginalne piece kaflowe.
Zabytki w Stachowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Stachowie. Ze względu na wartość historyczną jak najszybciej powinno umieścić się w rejestrze zarówno pałac jak i otaczający go park oraz zabudowania pofolwarczne.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Stachowa zapewniają nieliczne autobusy PKS kursujące między innymi ze Strzelina (jeden w dni robocze), Zarzycy i Żelowic. Ze względu na trudności z przesiadką nie polecam tej formy dojazdu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i dalej DK395 w stronę Ziębic. W miejscowości Wąwolnica z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Stachowa przez Dankowice. Pałac z parkiem i dawny folwark znajdują się na prawo od drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 160km. Samochód trzeba zostawić przy głównej ulicy.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2012 r.
