Powiat świdnicki, gmina Dobromierz
(nazwa niemiecka Rohnstock, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Roztoce
Do rejestru zabytków w Roztoce zostały wpisane:
- kościół par. p.w. św. Stanisława, XV-XVII, nr rej.: 843 z 25.01.1961
- zespół pałacowy:
- pałac, (XVI) XVIII, XIX/XX, nr rej.: A/4561/236 z 15.07.1950 oraz 25 z 9.09.1965
- 2 oficyny, XVIII, nr rej.: j.w.
- stajnia, XVIII, nr rej.: j.w.
- wozownia, XVIII, nr rej.: j.w.
- park, XVIII-XX, nr rej.: A/4562/237 z 1.07.1950 i z 9.09.1965
- altana, XVIII, nr rej.: j.w.
- oranżeria, XVIII, nr rej.: j.w.
- karczma, ob. dom nr 26, XIX, nr rej.: A/4563/1394 z 9.09.1964
- dom nr 37 (d. 12), XIX, nr rej.: A/4564/2083 z 6.06.1972
Miejscowość wymieniono w dokumencie z 1371r. pod nazwą Rodestock. Pierwszy zamek w Roztoce powstał w XIV wieku. Należał on do wzmiankowanego w 1374 roku Hentschela von Reibnitz. W rękach rodu von Reibnitz dobra pozostały do 1497 roku, kiedy to przedstawiciel tej rodziny Christoph II sprzedał Roztokę Conradowi I von Hochberg, staroście zamku grodzieckiego i księstwa świdnicko-jaworskiego. W XVI wieku Hochbergowie przebudowali zamek w stylu renesansowym. W opisach pochodzących z czasów wojny trzydziestoletniej w Roztoce wspomniano dwa murowane domy mieszkalne otoczone fosą. Jeden z nich należał do Conrada, a drugi do jego brata Christopha. 5 marca 1650 roku, wraz ze śmiercią syna Christopha – Conrada, wygasła linia Hochbergów na Roztoce. Dobra pozostały jednak w posiadaniu Hochbergów. Na mocy zapisu w testamencie otrzymał je Hansa Heinricha I z Książa. W rękach tej linii Hochbergów posiadłość w Roztoce pozostała do 1945 roku. Za rządów Hansa Heinricha III w 1725 roku zakończyła się barokowa przebudowa pierwotnie renesansowej rezydencji. W tym czasie wokół siedziby założono rozległy ogród w stylu francuskim.
Zdjęcie rezydencji z zewnątrz
W 1785 roku w Roztoce znajdował się kościół katolicki, kościół ewangelicki, dwa probostwa, dwie szkoły, hrabiowski pałac z biblioteką i ogrodem, folwark, 17 gospodarstw kmiecych, 16 zagrodniczych, 34 chałupniczych, młyn wodny. Wieś liczyła 557 mieszkańców. W 1830 roku właścicielem dóbr był Hans Heinrich VI hrabia Rzeszy von Hochberg. Włości wchodziły w skład państwa stanowego Książ i Roztoka. W opisie miejscowości wymieniono pański pałac, oranżerię, ogród, ewangelicki kościół, ewangelicką szkołę, katolicką szkołę, młyn wodny. Roztokę zamieszkiwały 603 osoby, w tym 15 wyznania katolickiego. W 1845 roku właścicielem wolnego państwa stanowego był hrabia Rzeszy Hans Heinrich X von Hochberg (ur.1806r., zm.1855r.) z Książa. W Roztoce znajdowały się 92 domy, ewangelicki kościół zbudowany w 1741r., ewangelicka szkoła, katolicki kościół parafialny, katolicka szkoła, folwark, hodowla 1116 owiec merynosów oraz 281 sztuk bydła, młyn wodny, browar, piękny pałac i ogród. Wieś liczyła 665 mieszkańców, w tym 34 katolików. W latach 70-tych XIX wieku na zlecenie Hansa Heinricha XIV (ur.1843r., zm.1926r.) miała miejsce kolejna przebudowa zamku. Według projektu Oliviera Pavelta zmieniono wystrój zarówno elewacji jak i wnętrz. W oryginalnym barokowym stylu pozostawiono jedynie salę balową. Pozostałe pomieszczenia przekształcono i ozdobiono boazeriami, sztukateriami i malowidłami. Zmian dokonano również w otoczeniu rezydencji. Założono park w stylu angielskim.
Roztoka na zdjęciach Andrzeja Rąkowskiego z 2014 roku. Dziękuję za przesłanie fotografii i zgodę na ich publikację.
W 1894 roku Hans Heinrich XIV pozostawał właścicielem dóbr. Generalnym pełnomocnikiem był Rosemann, a funkcję inspektora pełnił Päschke. Posiadłość Roztoka z pobliskim majątkiem w Borowie liczyła 495ha, w tym 289ha pól uprawnych, 64ha łąk, 10ha pastwisk, 76ha lasów, 6ha stawów, 50ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1930 roku fideikomis Roztoka liczył 2319ha. Należał on do Hans Heinrich XVI (ur.1874r., zm.1933r.), hrabia Rzeszy von Hochberg baron zu Fürstenstein, rotmistrza w stanie spoczynku, dyrektora ziemstwa mieszkajądy w dworze w Wierzchowicach w powiecie milickim. Sam majątek w Roztoce liczył 411ha, w tym 240ha pól uprawnych, 46ha łąk i pastwisk, 83ha lasów, 2ha stawów, 12ha ogrodu, 28ha parku, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Folwark prowadził inspektor Köhler. W 1942 roku Hans Heinrich XVIII (ur.1905r., zm.1989r.) był zmuszony przekazać część pomieszczeń zamku na potrzeby Wehrmachtu. W salach rezydencji w Roztoce urządzono również składnicę książek i archiwaliów ewakuowanych m.in. z Pruskiej Biblioteki Państwowej, archiwów i bibliotek wrocławskich oraz bezcennych obrazów ze Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Najcenniejsze zbiory opuściły siedzibę Hochbergów przed wkroczeniem do miejscowości żołnierzy radzieckich. W 1945 roku po zajęciu Roztoki przez Armię Czerwoną zamek został uszkodzony i rozszabrowany. Po przekazaniu rezydencji władzom polskim zarząd nad zabytkiem objął Związek Zawodowy Pracowników Państwowych. Na przełomie lat 40 i 50-tych ubiegłego stulecia zamek przejęła Huta Pokój z Rudy Śląskiej, która w jego wnętrzach umieściła ośrodek kolonijny dla dzieci pracowników. W 1953 roku prowadzono prace remontowe i adaptacyjne. Następnie w zamku funkcjonował hotel robotniczy Zakładów Kuzienniczych w Jaworze. W 1973 roku właścicielem zabytku było starostwo powiatowe z Jawora. Po 1989 roku rezydencję przeznaczono na potrzeby Ochotniczego Hufca Pracy. W budynku działał ośrodek szkoleniowy. W 1990 roku zamek znalazł się w gestii władz samorządowych gminy Dobromierz. Już dwa lata później zabytek sprzedano osobie prywatnej. Odtąd zamek był nieużytkowany. Mimo prowadzenia podstawowych prac zabezpieczających pogłębiała się dewastacja zabytku. W tym czasie zaginęły m.in. piece kaflowe. Od 2017 roku zamek ma nowych gospodarzy. Angażując fachowców oraz ludzi dobrej woli prowadzą oni badania historii zamku oraz prace zabezpieczające i rewitalizacyjne, jednocześnie w miarę możliwości udostępniając wnętrza dla turystów.
Po raz pierwszy w Roztoce byłem przed zmianą właściciela zamku i zabytek udało się zobaczyć tylko z zewnątrz. W ubiegłym roku ponownie odwiedziłem miejscowość. Serdecznie dziękuję Pani Katarzynie Sielickiej za oprowadzenie po jego wnętrzach.
Dokładna lokalizacja rezydencji:
50.958032209656885, 16.226027481968725
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2021r.
Zabudowania Borowa (powiat świdnicki, gmina Dobromierz, nazwa niemiecka Bohrauseifersdorf, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer) należącego do dóbr Roztoka, w tym dawny folwark i kamieniołom
