Powiat trzebnicki, gmina Oborniki Śląskie
(nazwa niemiecka: Esdorf, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka źródłowa na temat miejscowości pochodzi z 1326 roku. Historia Osolina prawdopodobnie sięga jednak początków XIII wieku. W 1413 roku wioska pojawiła się w dokumencie jako Esilsdorf. W 1480 roku właścicielem miejscowości był Hans von Walch. Następnie osada przeszła w ręce rodziny von Frankenberg, posiadającej liczne majątki na Śląsku. W Osolinie wzmiankowano zmarłego w 1505 roku Hansa von Frankenberga, do którego należały także Strupnia i Gręboszyce. Następnie Osolin odziedziczył jego syn Aleksander (zm.1525r.), pułkownik kirasjerów. Kolejnym właścicielem wioski został brat Aleksandra, Hans Dietrich von Frankenberg, zmarły w 1554 roku. W 1617 roku majątek był już własnością Ernsta von Poser. Przynajmniej od 1652 roku do 1725 roku Osolin należał do rodziny von Kottulinski. W 1757 roku majątek w miejscowości posiadał Pan von Koschenbar. Przed 1766 rokiem włości przeszły na własność rodu von Fehrentheil. Od 1783 roku dobra rycerskie w Osolinie należały do Ernsta Siegmunda von Fehrentheil (zm. po 1785r.). Według opisu miejscowości z 1785 roku w Osolinie znajdowały się dwa folwarki, pański dom (dwór), ewangelicka szkoła, 37 gospodarstw zagrodniczych i 4 gospodarstwa chałupnicze. W sumie wioskę zamieszkiwało 188 osób. Ewangelicy podlegali pod kościół w Strupinie (Stroppen). Majątek w Osolinie pozostał w rękach rodziny von Fehrentheil przez następne kilkadziesiąt lat. W 1830 roku jako jego właściciela wzmiankowano bowiem kapitana von Fehrentheil. W tym czasie w miejscowości znajdował się pałac, folwark, 51 domów, ewangelicka szkoła, 2 młyny wodne, wiatrak. Częścią Osolina było Brzeźno Małe (Klein Breesen), gdzie znajdował się kolejny folwark. W sumie wioska liczyła 292 mieszkańców, w tym 2 katolików. Ewangelicy należeli do kościoła w Strupinie, a katolicy do kościoła w Bagnie (Heinzendorf, Kreis Wohlau). Kolejny opis Osolina pochodzi z 1845 roku. Właścicielem majątku był baron von Queerenheim. W wiosce był pałac, folwark, 56 domów, 3 młyny wodne, 2 wiatraki, browar, gorzelnia. Liczba mieszkańców wzrosła do 321, w tym 9 katolików. Przynależność do kościołów nie uległa zmianie. W części osady pod nazwą Brzeźno Małe wymieniono 10 domów, zamieszkałych przez 61 osób wyznania ewangelickiego, folwark, 3 młyny wodne. W księgach adresowych z kat 1856-1858 jako właściciel majątku w Osolinie wzmiankowany był porucznik Kober. Przed 1861 rokiem posiadłość przeszła na własność rodzeństwa Schaubert. Następnie w informacjach dotyczących Osolina z 1866 roku pojawiła się rodzina Schröder. W 1872 i 1876 dobra rycerskie należały do Roberta Schrödera. Przed 1886 rokiem posiadłość obejmującą Osolin i Brzeźno Małe (Esdorf mit Klein Breesen) nabył porucznik Guido Eunicke. Włości liczyły 485ha, w tym 211ha pól uprawnych, 45ha łąk, 9ha pastwisk, 192ha lasów, 11ha stawów, 17ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 14 koni, 69 sztuk bydła, w tym 35 krów, 109 owiec. W majątku działała gorzelnia. Guido Eunicke pozostał właścicielem majątku co najmniej do 1894 roku. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku przeprowadził się jednak do Legnicy i posiadłość w Osolinie wynajął A. Friedericiemu, który po 1894 roku ją wykupił. W 1902 roku jako właściciele dóbr w Osolinie wzmiankowani byli spadkobiercy A. Friedericiego. Trzy lata później posiadłość należała już do porucznika Victora Rasmusa. Zatrudniał on m.in. inspektora, administratora gorzelni i leśniczego. Powierzchnia dóbr wynosiła 487ha, w tym 300ha pól uprawnych, 50ha łąk, 1ha łoziny, 125ha lasów, 4ha stawów, 4ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Folwark specjalizował się w hodowli bydła i tuczu świń. W dalszym ciągu działała wspomniana wcześniej gorzelnia. Przed 1909 rokiem włości przejął porucznik Georg Kissling i włączył w skład państwa stanowego Bagno (Herrschaft Heinzendorf, Kreis Wohlau). Funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku Osolin pełnił dyrektor ziemski Fulde z Bagna, na miejscu zatrudniono inspektora Urbana. W 1917 roku dobra rycerskie Osolin z folwarkiem Brzeźno Małe wchodziły w skład fideikomisu Bagno (Fideikommissherrschaft Heinzendorf, Kreis Wohlau) należącego do rotmistrza Georga Kisslinga, zamieszkałego w pałacu w Bagnie. Zatrudniał on jako generalnego pełnomocnika Maxa Friedricha dyrektora ziemskiego w Bagnie (Güterdirektor in Heinzendorf), inspektora Käthnera, administratora gorzelni Bartha i leśniczego Schmidta. Dobra rycerskie w Osolinie liczyły 487ha, w tym 224ha pól uprawnych, 41ha łąk, 4ha pastwisk, 176ha lasów, 28ha stawów, 4ha parku, ogrodu, 10ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku działały gorzelnia i mleczarnia. Zajmowano się hodowlą czarnobiałego bydła nizinnego, angielskich owiec, hodowlą i tuczem świń. W stawach hodowano karpia, prowadzono również sady owocowe. W 1921 roku właścicielem fideikomisu Bagno obejmującego w dalszym ciągu Osolin był porucznik Georg Conrad Kissling. W 1925 roku sprzedał on posiadłość w Osolinie z folwarkiem Brzeźno Małe generalnemu dyrektorowi Karlowi Pielerowi z Berlina. W 1926 roku właścicielem majątku był wspomniany Pieler. Gospodarstwo prowadził w jego imieniu dyrektor ziemski Robert Schade. Powierzchnia dóbr spadła do 337ha, w tym 189ha pól uprawnych, 40ha łąk, 176ha lasów, 28ha stawów, 4ha parku, ogrodu, 10ha dróg i podwórzy gospodarczych. Do 1930 roku sytuacja własnościowa nie uległa zmianie. Dobra pozostawały w rękach Karla Pielera, a generalnym pełnomocnikiem był w dalszym ciągu Robert Schade. Po raz kolejny zmniejszyła się powierzchnia posiadłości i wynosiła już tylko 289ha, w tym 175ha pól uprawnych, 22,5ha łąk, 20,5ha pastwisk, 57ha lasów, 4ha parku, 10ha dróg i podwórzy gospodarczych. W latach trzydziestych XX wieku włości zostały ostatecznie wykupione przez Śląską Spółkę Ziemską i przed 1937 rokiem rozparcelowane na rzecz małych gospodarstw rolnych. Prawdopodobnie w latach 1937-1945 właścicielami dworu i tzw. resztówki byli członkowie rodziny Hüserrich. Po zakończeniu drugiej wojny światowej rezydencję przejęło państwo polskie. W niezniszczonym w czasie działań wojennych dworze urządzono szkołę podstawową. Sposób użytkowania budynku pozostawiał wiele do życzenia, bowiem w 1959 roku jego stan zachowania określano na w 30% zniszczony. Dewastacja postępowała w kolejnej dekadzie XX wieku. W 1969 roku uznano, że stan budynku jest średni. Prawdopodobnie niedługo później dwór rozebrano. W latach siedemdziesiątych w jego miejscu zbudowano dom mieszkalny. Z założenia dworsko-folwarcznego przetrwał niewielki park (około 1ha) i część zabudowań gospodarczych. Park jest dość dobrze utrzymany, usunięto w nim podszyt, wykonano alejki, niewielką scenę oraz plac zabaw dla dzieci. W drzewostanie parku dominują gatunki liściaste: dęby, klony, kasztanowce zwyczajne, wiązy szypułkowe, jesiony, graby.
Dwór
Wygląd nieistniejącego dworu w Osolinie możemy częściowo opisać, dzięki widokówce sprzed 1945 roku zamieszczonej na portalu www.dolny-slask.org.pl Barokowa rezydencja wzmiankowana w 1785 roku, była budynkiem murowanym, potynkowanym, założonym na planie prostokąta, dwukondygnacyjnym, z użytkowym poddaszem, nakrytym wysokim dachem mansardowym z powiekami. Dwór posiadał dziewięcioosiową fasadę, z centralnym trzyosiowym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Siedzibę właścicieli majątku poprzedzał niewielki gazon.
Źródło ilustracji: http://dolny-slask.org.pl/959069,foto.html?idEntity=506213
Zabytki w Osolinie
Do rejestru zabytków w Osolinie wpisano ogród dworski z drugiej połowy XVIII wieku, przekształcony w XIX wieku (29.05.1978r., nr rej.: 412/W). Ponadto w ewidencji zabytków znalazły się m.in. zespól dworsko-folwarczny (ul. Piłsudskiego, ul. Sikorskiego 4-11), liczne budynki mieszkalne (nr 8, 10, 16, 17, 22, 27, 28 i inne), budynki gospodarcze, dom mieszkalny z młynem (nr 78).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Osolina zapewniają nieliczne autobusy PKS z Borowa, Obornik Śląskich i Prusic. Ze względu na trudności ze znalezieniem połączenia nie polecam tego sposobu dojazdu. Ewentualnie do Osolina można próbować dotrzeć również koleją. W miejscowości Osola, położonej około 2 km na wschód znajduje się dworzec kolejowy na trasie Poznań – Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ. Z węzła najlepiej zjechać na DK5 w stronę Trzebnicy i skręcić w lewo w ulicę Meliorancką. Następnie jazdę należy kontynuować ulicą Kominiarską prowadzącą do ulicy Pełczyńskiej (DK342). Trasa DK342 w stronę Strupiny przebiega przez środek Osolina (jako ul. Piłsudskiego). Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 210km. Zespół dworski znajduje się w północno-wschodniej części miejscowości. Ulica Piłsudskiego stanowi zachodnią granicę parku. Samochód można zaparkować w bezpośrednim sąsiedztwie zespołu dworskiego.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2014 r.
