Powiat trzebnicki, gmina Żmigród, przysiółek wsi Osiek
(nazwa niemiecka: Bucholowe Dirschken, Kreis Militsch-Traschenberg)
Rys historyczny i stan obecny:
W 1787 roku Bukołowo należało do księcia Friedricha Karla Franza Kajetana von Hatzfeld-Trachenberg, jako część państwa stanowego Żmigród (Fürstenthum Trachenberg). W wiosce znajdowało się 13 gospodarstw zagrodników, 1 gospodarstwo chałupnicze, 1 folwark. W sumie 22 domy w Bukołowie zamieszkiwało 214 osób. Majątek w Bukołowie jako część dóbr wchodzących w skład państwa stanowego, podniesionego w 1803 roku do rangi księstwa, pozostał w rękach rodziny von Hatzfeld do 1945 roku. Według opisu miejscowości z 1830 roku w Bukołowie był folwark, 21 domów i wiatrak Wioska liczyła 205 mieszkańców, w tym 68 katolików. Ewangelicy należeli do kościoła w Żmigrodzie (Trachenberg), a katolicy do kościoła w Powidzku (Powitzko). Jako części Bukołowa wymieniono dwie kolonie: Die Gahlhäuser i Grüneiche, w tej drugiej znajdował się folwark. W 1845 roku właścicielem majątku w Bukołowie był Friedrich Hermann Anton Fürst von Hatzfeld, Herzog von Trachenberg (ur.1808r., zm.1874r.). W miejscowości wzmiankowano folwark, 23 domy i dziedziczne sołectwo. Bukołowo zamieszkiwały 242 osoby, w tym 107 wyznania katolickiego. Przynależność parafialna nie uległa zmianie od 1830 roku. Do wioski należały przysiółki Gahl, zwany inaczej Gohlhäuser i Grüneiche. W tym ostatnim był młyn wodny i wiatrak. Ewangeliccy mieszkańcy przysiółka Grüneiche posiadali kościół w Koniowie (Gross Cainowe). Majątek w Bukołowie (Buckelawe) w kolejnych latach wchodził w skład Fürstenthum Trachenberg, obejmujących również miasta Prusice (Prausnitz) i Żmigród (Trachenberg) oraz dobra rycerskie Barkówko (Klein-Bargen), Bychowo (Beichau), Korzeńsko (Corsenz), Dębno (Deutsch-Damno), Kliszkowice (Gross-Glieschwitz), Grądzik (Herrmenau), Kaszyce Milickie (Herrnkaschütz), Kaszyce Wielkie (Gross-Kaschütz), Morzęcino (Marentschine), Niezgoda (Nesigode), Osiek (Gross-Ossig i Klein-Ossig), Powidzko (Powitzko), Radziądz (Radziunz), Sanie (Sayne), Żmigródek (Schmiegerode), Węglewo (Wanglewe) oraz grunty w miejscowościach Chodlewo (Codlewe), Książęca Wieś (Fürstenau), Gatka (Goitke), Ruda Żmigrodzka (Hammer-Trachenberg), Borek (Heidchen), Kędzie (Kendzin), Laskowa (Lauskowe), Wilkowo (Wilkowe). Poszczególne włości często oddawano w dzierżawę. Co najmniej od 1872 do 1876 roku folwark w Bukołowie dzierżawił Pan Schlesinger zamieszkały w Żmigrodzie (in Trachenberg). W 1874 roku majątki wchodzące w skład księstwa żmigrodzkiego odziedziczył Hermann Fürst von Hatzfeld, Herzog von Trachenberg (ur.1848r., zm.1933r.), syn księcia Friedricha Hermanna Antona i Marie z domu von Nimptsch (ur.1820r., zm.1897r.). W 1886 roku posiadłość w Bukołowie liczyła 800ha, w tym 186ha pól uprawnych, 60ha łąk, 37ha pastwisk, 384ha lasów, 112ha stawów, 21ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 16 koni, 68 sztuk bydła rogatego, w tym 23 krowy, 270 owiec, 20 świń. Majątek dzierżawił w tym czasie Pan Zerbst. Pozostał on dzierżawcą przynajmniej do 1905 roku. W 1917 i 1926 jako dzierżawca dóbr w Bukołowie wzmiankowany był Alfred Domke z Osieku (in Gross Ossig). W 1917 roku całkowita powierzchnia majątków księcia Hermanna von Hatzfeld-Trachenberg wynosiła 18411,25ha. Z tego na posiadłość w Bukołowie przypadało 811ha (187ha pól uprawnych, 59ha łąk, 38ha pastwisk, 373ha lasów, 111ha stawów, 43ha dróg i podwórzy gospodarczych). W kolejnych dekadach powierzchnia dóbr należących do rodziny von Hatzfeld-Trachenberg powoli spadała. W 1926 roku było to 16441ha, a w 1937 roku - 15941ha. Niewielkiemu zmniejszeniu uległ również majątek w Bukołowie, który od około 1926 roku liczył 740ha, w tym 127ha pól uprawnych, 59ha łąk, 38ha pastwisk, 373ha lasów, 111ha stawów, 32ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1933 roku włości odziedziczył Hermann Fürst von Hatzfeld, Herzog von Trachenberg (ur.1874r., zm.1959r.), syn księcia Hermanna i Natalie, z domu hrabianki von Benckendorff (ur.1854r., zm.1931r.). W 1937 roku dobrami w Bukołowie zarządzał inspektor Butz. W tym czasie ich powierzchnia wynosiła 667ha, w tym 177ha pól uprawnych, 106ha łąk, 71ha lasów, 297ha stawów, 15ha dróg i podwórzy gospodarczych. Po zakończeniu drugiej wojny światowej wszystkie śląskie posiadłości rodziny von Hatzfeld-Trachenberg przejęło państwo polskie. Folwark w Bukołowie przekazano Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Przez wiele lat należał on do Kombinatu PGR Żmigródek jako Zakład Rolny Bukołowo. Do dziś przetrwała tylko część zabudowań majątku. Obecnie są one własnością prywatną.
Dwór, czyli według ewidencji zabytków budynek nr 6
Losy rezydencji w Bukołowie są bardzo niejasne. Nie znamy ani daty powstania, ani zniszczenia budynku. Źródła z 1787, 1830 i 1845 roku wymieniają w miejscowości folwark, jednak nic nie wspominają o dworze. Być może była to bardzo skromna siedziba zarządcy majątku w Bukołowie i dlatego nie została uwzględniona w wymienionych materiałach. Możliwe również, że budynek został ufundowany przez dzierżawców posiadłości dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Co ciekawe według ewidencji zabytków dwór (nr 6) istnieje do dziś. Tymczasem z rozmów z mieszkańcami wioski można się dowiedzieć, że został wyburzony kilkadziesiąt lat temu, a na jego miejscu PGR wybudował nowy budynek mieszkalny. Biorąc pod uwagę obecny wygląd domu nr 6-7 w Bukołowie, należy chyba przyjąć wersję mieszkańców miejscowości i uznać, że dwór został zniszczony. Przetrwała natomiast prowadząca do niego aleja. Część zachowanych budynków pofolwarcznych (spichlerz, budynek nr 8) jest remontowana i można mieć nadzieję, że w kolejnych latach będzie użytkowana. W ten sposób folwark w Bukołowie mimo, iż uszczuplony o samą rezydencję ma szansę przetrwać jako świadectwo historii tej małej wioski (obecnie przysiółka Osieku).
Zabytki w Osieku Bukołowie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Osieku Bukałowie. W ewidencji zabytków znajduje się zespół dworski: dwór (nr 6), spichlerz (obecnie budynek gospodarczy nr 7), obora (nr 7), dom mieszkalno-gospodarczy (nr 8), dom mieszkalny (nr 1).
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Osieku Bukołowa nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Z tej ostatniej trasy należy na wysokości Żmigrodu skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą przez sam Osiek do przysiółka Bukołowo. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 230km, z Wrocławia około 55km. Zespół dworski znajduje się w południowo-wschodniej części Bukołowa, na końcu drogi z Osieka. Samochód można zaparkować w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań pofolwarcznych.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
