Powiat trzebnicki, gmina Oborniki Śląskie
(nazwa niemiecka: Obernigk, Kreis Trebnitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z „Księgi uposażeń biskupstwa wrocławskiego” datowanej na przełom XIII i XIV wieku. Początkowo wioska należała do domeny biskupów wrocławskich, jednak na początku czternastego stulecia była już własnością księcia Henryka III głogowskiego (ur.1251/1260r., zm.1309r.) W 1322 roku Oborniki Śląskie należały do jego syna księcia Konrada I oleśnickiego (ur.1292/1298r., zm.1366r.). W 1445 roku wioskę jako lenno posiadał Nikel Kahle lub Kalow. W 1501 roku lenno należało do Petera von Kosliga, wzmiankowanego również w 1510 roku. Następnie właścicielem Obornik w 1515 roku był już Christoph von Koschlig. Jego potomkowie w połowie XVI wieku podzielili wioskę na dwa działy: Dolne i Górne Oborniki. Właścicielami Górnych Obornik (Ober Obernigk) byli: Daniel Koschlig, w 1580 roku Georg von Razbar, w 1610 roku Christian Engelhardt von Schnellenstein, w 1641 roku Georg Abraham i Georg Siegmund von Razbar, Gottfried von Kottulinsky, Heinrich i Hans Siegmund von Festenberg-Pakisch, w 1724r. Wolf von Koschembar. Oborniki Dolne (Nieder Obernigk) należały natomiast do: Christopha Koschliga, Albrechta Pentziga, Daniela Borschnitza von Stampen, Hansa von Hocke, Friedricha i Abrahama von Diebitsch, Hedwigi Ursuli von Reisswitz z domu von Diebitsch, w 1670 roku do Adama Heinricha i Heinricha von Reisswitz, Hansa Wolframa, Christopha Friedricha, Carla Friedricha i Friedricha Siegmunda von Bock, w 1720 roku Johanna Carla von Folgersberga. W 1739 roku majątek Oborniki Dolne nabył Johann Wolf von Koschembar z Obornik Górnych. W ten sposób połączył on ponownie w rękach jednego właściciela dobra w całej miejscowości. W 1756 roku wdowa Johanna Eleonore von Koschembar, z domu von Gutsmuth sprzedała włości w Obornikach Carlowi Gottliebowi Schaubertowi, synowi zmarłego w 1728 roku we Wrocławiu kupca Wolfganga Schauberta, pochodzącego z Norymbergii. W 1785 roku należące do Carla Gottlieba Schauberta Oborniki składały się z dwóch folwarków, 4 gospodarstw kmiecych, 40 gospodarstw zagrodniczych i 4 gospodarstw chałupniczych. W wiosce wzmiankowano pańską siedzibę, ewangelicki kościół, plebanię, szkołę. Oborniki Śląskie w tym czasie liczyły 312 ewangelickich mieszkańców. W 1800 roku po śmierci Carla Gottlieba Schauberta majątek odziedziczył jego najstarszy syn Carl Wolfgang. Według opisu miejscowości z 1830 roku Carl Wolfgang Schaubert w dalszym ciągu był właścicielem dóbr. W Obornikach Śląskich wzmiankowano pałac, dwa folwarki, 83 domy, kościół ewangelicki, ewangelicką szkołę, młyn wodny, dwa wiatraki, gorzelnię i cegielnię. Miejscowość liczyła 497 mieszkańców, w tym zaledwie 15 katolików. Katolicy należeli do kościoła w Prusicach (Prausnitz). W 1835 roku Carl Wolfgang Schaubert rozpoczął budowę uzdrowiska w północno-wschodniej części Obornik. Dziesięć lat później w miejscowości znajdował się pałac, dwa folwarki, 92 domy, ewangelicki kościół parafialny, ewangelicka szkoła, dwie cegielnie, młyn wodny, dwa wiatraki, browar i gorzelnia. Oborniki zamieszkiwało 559 osób, w tym 21 wyznania katolickiego. W części miejscowości w której założono uzdrowisko, zwanej Sitten było 7 domów, zamieszkałych przez 26 ewangelików. Carl Wolfgang Schaubert zmarł 10 maja 1846 roku. Majątek w Obornikach Śląskich odziedziczył Karl Friedrich Gustav Schaubert z Gozdawy (Gossendorf, Kreis Neumarkt), radca prawny i w latach 1838-1848 starosta powiatu średzkiego. Gustav Schaubert pozostał właścicielem dóbr w Obornikach przynajmniej do 1876 roku. W latach 1872-1876 włości dzierżawił Ferdinand Krause z Obornik Dolnych. W 1886 roku posiadłość w Obornikach i uzdrowisko należały już do rotmistrza Wolfganga von Schauberta. Majątek miał powierzchnię 870ha, w tym 310ha pól uprawnych, 39ha łąk, 16ha pastwisk, 471ha lasów, 4ha stawów, 30ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 31 koni, 111 sztuk bydła rogatego, w tym 42 krowy, 500 owiec. W gospodarstwie działała cegielnia i browar. Dobra pozostały w rękach Wolfganga Schauberta przynajmniej do 1894 roku. W kolejnych latach posiadłość przeszła w ręce jego spadkobierców, wzmiankowanych w księgach adresowych z lat 1902-1905. W 1909 roku właścicielem majątku był Constantin von Schaubert. W tym czasie dobra liczyły 854,7ha, w tym 264,5ha pól uprawnych, 41ha łąk, 9ha pastwisk, 459ha lasów, 4,3ha stawów, 33,4ha parku, ogrodu, nieużytków, 27,6ha dróg i grobli oraz 15,9ha podwórzy gospodarczych. Na folwarkach hodowano konie rasy oldenburskiej, bydło wschodniofryzyjskie i świnie. Constantin von Schaubert pozostał właścicielem posiadłości przynajmniej do 1912 roku. Przed 1917 rokiem odziedziczył ją porucznik Ernst von Schaubert. W 1917 roku majątek liczył 853,7ha, w tym 217,5ha pól uprawnych, 40ha łąk, 56ha pastwisk, 459ha lasów, 4,3ha stawów, 33,4ha parku, ogrodu, nieużytków, 27,6ha dróg, grobli, 15,9ha podwórzy gospodarczych. Folwarki specjalizowały się w tuczu świń, hodowli koni rasy oldenburskiej, hodowli bydła nizinnego i uprawie szparagów. Do prowadzenia gospodarstwa zatrudniano inspektora J. Urbana. Leśniczym był Hugo Siegert. W majątku w dalszym ciągu działała cegielnia. Ernst von Schaubert pozostał właścicielem posiadłości przynajmniej do 1937 roku. W latach trzydziestych jego sytuacja musiała ulec pogorszeniu i w 1937 roku dobra częściowo należały do banków z Wrocławia i Obornik: Bkk Städtische Bank zu Breslau und Spar und Kreditbank Obernigk. W tym czasie powierzchnia włości wynosiła 836ha, w tym 243,6ha pól uprawnych, 21ha łąk, 32,2ha pastwisk, 479,5ha lasów, 4ha stawów, 1,5ha parku i ogrodu, 15,9ha dróg, 38,3ha podwórzy gospodarczych, nieużytków. Nie zmieniła się specjalizacja hodowli, natomiast w uprawach większą rolę zaczęły odgrywać buraki cukrowe. W dalszym ciągu uprawiano również szparagi. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Został on przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Przedsiębiorstwo rolne zaadaptowało pałac na cele biurowe i mieszkalne. Przez pewien czas w budynku działał również klub młodzieżowy. Obecnie właścicielem pałacu jest Zakład Gospodarki Mieszkaniowej Urzędu Gminy w Obornikach Śląskich. Dawna rezydencja w dalszym ciągu wykorzystywana jest jako wielorodzinny budynek mieszkalny i można ją zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac
Dwór w Obornikach istniał już w siedemnastym stuleciu. Budynek ten wzmiankowano między innymi w 1785, 1830 i 1845 roku. W latach 1864-1865 według projektu W. Grapowa dla Karla Friedricha Gustava Schauberta w miejscu starszej siedziby wybudowano neogotycki pałac. W drugiej połowie XX wieku rezydencja ta w wyniku przeprowadzanych prac remontowych została w znacznym stopniu przekształcona i pozbawiona cech stylowych. Pałac w Obornikach Śląskich to obecnie budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, trzykondygnacyjny, z poddaszem, nakryty dachem płaskim. Fasada (elewacja wschodnia) dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym ryzalitem, poprzedzonym gankiem podtrzymującym balkon. Kolejne ryzality znajdują się w elewacji tylnej (zachodniej) i bocznej północnej. W narożniku południowo-wschodnim zachowała się ośmioboczna wieża, która najlepiej świadczy o rezydencjonalnej historii budynku. W ostatnich latach przy pomocy środków unijnych wykonano termomodernizację elewacji pałacu. Obecnie narożniki budynku akcentują boniowane lizeny, a okna otrzymały „coś” w rodzaju opasek. Pałac posiada również wydatny gzyms wieńczący i między kondygnacyjny (między trzecią kondygnacją a poddaszem). Na południe od rezydencji zachował się dawny park, obecnie wykorzystywany jako park miejski. Na wschód od pałacu położone są zabudowania gospodarcze dawnego folwarku.
Poniżej litografia z połowy XIX wieku zamieszczona w: Duncker Alexander, Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preußischen Monarchie nebst den Königlichen Familien-, Haus-Fideicommiss- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, t.1-16, Berlin 1857-1883.
Dzięki powyższej litografii można się przekonać jak bardzo ten budynek zmienił się w XX i XXI wieku.
Zabytki w Obornikach Śląskich
Do rejestru zabytków w Obornikach Śląskich wpisano kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Panna Jezusa (24.07.2006r., nr rej.: A/822); zespół sanatoryjny przy ul. Parkowej (17.11.2005r., nr rej.: 553/1-5/A/05): sanatorium, obecnie zakład opiekuńczy, ul. Parkowa 4, sanatorium, obecnie zakład opiekuńczy, ulica Parkowa 6, dom opieki, obecnie szkoła, ul. Parkowa 8, dom zdrojowy, obecnie dom mieszkalny, ul. Parkowa 14, sanatorium, obecnie dom mieszkalny, ul. Parkowa 16, park zdrojowy, z lat 1835-1910; willę z ogrodem, ul. Dworcowa 21 (19.03.1993r., nr rej.: 676/W). Do ewidencji zabytków wpisano m.in. zespół folwarczny przy ulicy Skłodowskiej-Curie nr 57 oraz park. Natomiast położony obok nich dawny pałac (ul. Podzamcze 7) nie jest ujęty ani w rejestrze ani w ewidencji zabytków. W Polsce jest to możliwe. Bardzo ułatwia prowadzenie remontów, a ostatnio dawny pałac był remontowany.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Obornik Śląskich zapewniają liczne autobusy PKS i busy prywatnego przewoźnika (firma Ekspres Bus), kursujące m.in. z Góry, Trzebnicy Wołowa i Wrocławia. Najwięcej połączeń jest na trasie Trzebnica – Oborniki Śląskie. W Obornikach Śląskich znajduje się również stacja kolejowa. Zatrzymują się na niej m.in. pociągi z Katowic, Poznania i Wrocławia. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ. Na tym ostatnim węźle należy zjechać na DK5 w stronę Trzebnicy, a następnie skręcić w lewo w ulicę Meliorancką, prowadzącą do ul. Pełczyńskiej, czyli trasy DK342, która niestety nie została połączona z autostradą A8 osobnym węzłem. Droga Krajowa 342 prowadzi prosto do Obornik Śląskich. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 200km, z Wrocławia około 25km. Pałac i park znajdują się we wschodniej części Obornik Śląskich. Ulica Podzamcze jest położona pomiędzy ulicami Skłodowskiej-Curie (DK340 prowadząca do Trzebnicy) i Trzebnicką. Samochód można zaparkować w bezpośrednim sąsiedztwie dawnej rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2014 r.
