Powiat trzebnicki, gmina Prusice
(nazwa niemiecka: Klein Krutschen, w latach 1937-1945 Gebhard, Kreis Militsch-Traschenberg)
Początki miejscowości sięgają XIII wieku. Krościna Mała należała do posiadłości, które w 1494 roku król czeski Władysław II Jagiellończyk nadał Zygmuntowi von Kurzbach. W 1521r. po podziale dóbr między synów Zygmunta von Kurzbacha, Krościna Mała wchodziła w skład wolnego państwa stanowego Żmigród. W 1593 roku właścicielem państwa stanowego został Adam von Schaffgotsch. W czasie wojny trzydziestoletniej w 1635 roku cesarz skonfiskował dobra rodziny Ulryka von Schaffgotscha. W 1641 roku wolne państwo stanowe Żmigród przekazano generałowi Melchiorowi von Hatzfeld. W 1866r. majątek w Krościnie Małej wchodził w skład dóbr wolnego państwa stanowego Żmigród należącego w dalszym ciągu do rodziny von Hatzfeld. W 1869 roku posiadłość nabył Schlesinger. W 1886 roku właścicielem majątku w Krościnie Małej pozostawał Schlesinger. Folwarkiem zarządzał inspektor Adolf Lummert. Dobra liczyły 179ha, w tym 152ha pól uprawnych, 22ha łąk, 1ha stawów, 4ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1902 roku właścicielem posiadłości był Viktor Schlesinger. Gospodarstwem zajmował się inspektor Kaebisch. Powierzchnia majątku wzrosła nieznacznie do 185ha, w tym 157ha pól uprawnych, 21ha łąk, 2ha stawów, 5ha ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Victor Schlesinger pozostał właścicielem pałacu i folwarku w Krościnie Małej przynajmniej do 1930r. W 1934r. dobra liczące 145ha - w tym 124ha pól uprawnych, 10ha łąk, 5ha pastwisk, 1ha stawów, 2ha parku i ogrodu, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych - nabył R. Rechler. W 1937r. gospodarstwem zarządzał inspektor Matthesius. Rechler być może pozostał właścicielem posiadłości do 1945 roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek przejęło państwo polskie. Na terenie folwarku działa Zakład Doświadczalny Oceny Odmian, podlegający Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian w Zybiszowie. Pałac zaadaptowano na biura firmy. Bardzo dobrze utrzymany budynek można zobaczyć z zewnątrz.
Pałac
Neorenesansowy pałac w stylu willi palladiańskiej został wzniesiony po 1869 roku przez rodzinę Schlesinger. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, podpiwniczony, parterowy, z poddaszem, nakryty dachem czterospadowym o niewielkim nachyleniu połaci. Fasada (elewacja północna) siedmioosiowa z centralnym trzyosiowym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Ryzalit zwieńczony trójkątnym przyczółkiem, poprzedzony jest gankiem ze schodami. W elewacji tylnej i bocznej elewacji wschodniej również płytkie ryzality. W bocznej elewacji zachodniej dobudówka mieszcząca dodatkowe wejście do budynku. Elewacje zachowały liczne ozdobne detale architektoniczne, między innymi wieńczący gzyms kostkowy, fryz, nadokienniki, płyciny pod niektórymi oknami. Wnętrza budynku niedostępne, zapewne w znacznym stopniu przekształcone po 1945 roku. Pałac otacza niewielki park. W pobliżu zachowane zabudowania mieszkalne i gospodarcze dawnego folwarku, część z nich pochodzi z XIX wieku.
Zabytki w Krościnie Małej
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Krościnie Małej. W ewidencji zabytków znajdują się między innymi: pałac (nr 19), zabudowania mieszkalne i budynki gospodarcze dawnego folwarku (nr 12 – 12a), park pałacowy.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Krościny Małej jest bardzo trudny. W miejscowości zatrzymują się rzadko kursujące autobusy PKS z Trzebnicy i Żmigrodu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Za miejscowością Prusice z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Krościny Małej. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 210km. Pałac i zabudowania gospodarcze dawnego folwarku położone są na południowym krańcu miejscowości. Samochód można zostawić przy bocznej drodze prowadzącej na teren Zakładu Doświadczalnego Oceny Odmian.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2013 r.
