Węgrzce

Powiat wołowski, gmina Wińsko

(nazwa niemiecka Wangern Gross und Klein, Kreis Wohlau)

Zabytki w Węgrzcach

Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Węgrzcach. W ewidencji zabytków znalazły się między innymi: zespół pałacowy I: pałac (nr 21), park pałacowy; zespół pałacowy II: pałac, w ruinie (nr 50), stodoła (nr 50). Ponadto do ewidencji wpisano liczne domy mieszkalne w miejscowości (nr 8, 11, 25, 26, 27, 31, 32, 33, 39, 43).

W 1541 roku Węgrzce wzmiankowano jako jedną miejscowość – Wangernn. W kolejnych stuleciach nastąpił podział na dwie części Węgrzce Duże i Małe. Według źródła z 1787 roku w Węgrzcach Dużych znajdował się pałac, folwark, ewangelicki kościół i plebania. Właścicielem dóbr był rotmistrz von Gfug. Z kolei Węgrzce Małe należały do spadkobierców von Haugwitz. W tym dziale wzmiankowano folwark i pałac. W kolejnych latach obydwie części miejscowości znalazły się w rękach rodu von Gfug. W 1830 roku majątek Węgrzce Wielkie (Wangern Gross) posiadał porucznik von Gfug. W opisie wioski wymieniono pałac i folwark. Z kolei Węgrzce Małe (Wangern Klein) należały do krewnych wspomnianego porucznika, a dokładnie spadkobierców nie wymienionego z imienia von Gfuga (von Gfugsche Erben). W tej części miejscowości wzmiankowano pałac i folwark.

Dalsze losy dóbr Węgrzce Wielkie

Według opisu miejscowości z 1845 roku majątek był własnością deputowanego powiatowego porucznika von Gfuga. W wiosce znajdował się pałac i folwark. W źródłach z 1857 i 1872 roku w Węgrzcach Wielkich wzmiankowano kapitana w stanie spoczynku Hermanna von Gfuga. W kolejnych latach rodzina von Gfug utraciła posiadłość. W księdze adresowej z 1894 roku jako właścicielka majątku o powierzchni 253ha - w tym 179ha pól uprawnych, 20ha łąk, 40ha lasów, 14ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – widnieje Pani Helene Kautz. Na początku XX wieku dobra nabył Bruno Tominski, który w swych rękach ponownie zjednoczył posiadłości w Węgrzcach Wielkich i Małych. W 1912 roku administratorem dóbr Bruno Tominskiego był jego krewny Carl Tominski mieszkający w Węgrzcach Wielkich. Włości te liczyły 253ha, w tym 179ha pól uprawnych, 22ha łąk, 35ha lasów, 3ha pastwisk, 14ha parku, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Następnie dobra Węgrzce Wielkie otrzymał w spadku porucznik Johannes Tominski, znany z księgi adresowej z 1937 roku. W tym czasie majątek miał powierzchnię 203ha, m.in. 147ha pól uprawnych, 18ha łąk, 38ha lasu, ogrodu, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W czasie działań zbrojnych w 1945 roku dwór w Węgrzcach Wielkich został uszkodzony. Do 1947 roku zniszczona rezydencja i folwark pozostawały w rękach Armii Czerwonej. Następnie zostały przekazane państwu polskiemu. W 1947 roku dwór został wyremontowany i zaadaptowany na mieszkania dla pracowników gospodarstwa rolnego. Funkcję mieszkalną zabytek pełnił do 1980 roku, kiedy to został opuszczony. W 1996 roku nieużytkowany obiekt zniszczył pożar. Odtąd zabytek szybko popadał w ruinę. Dziś z dworu pozostały właściwie piwnice, mury obwodowe i fragmenty ścian działowych. Rezydencja wraz z niewielkim parkiem zamykała od północnego-wschodu dziedziniec folwarczny. Obecnie część budynków gospodarczych dawnego majątku jest w dalszym ciągu użytkowana. Park niestety został w znacznym stopniu wykarczowany i podobnie jak dwór wydaje się być nikomu niepotrzebny.

Niestety autor nie trafił na przedwojenne zdjęcia zabytku. Ogranicza to możliwość opisania jego wyglądu w czasach świetności.

Początki renesansowego dworu w Węgrzcach Wielkich sięgają połowy XVI wieku. Rezydencję wielokrotnie przebudowywano, m.in. w połowie XIX wieku i na początku kolejnego stulecia. Budynek murowany w większości z cegły - jednak najstarsze partie wzniesione z kamienia - pierwotnie potynkowany, założony na planie czworoboku, podpiwniczony, posiadał dwie kondygnacje. Elewacje zachowały fragmenty dawnych zdobień: gzymsów, boniowania parteru. Główne wejście w elewacji południowej poprzedzał ośmioboczny ganek z tarasem. Dodatkowe wejścia znajdowały się w elewacji zachodniej (poprzedzone schodami) i północnej.

Dalsze losy majątku Węgrzce Małe

W 1832 roku od spadkobierców von Gfuga włości nabył niejaki Bierhold, płacąc za nie 12845 talarów reńskich. W Węgrzcach Małych po raz kolejny wzmiankowano pałac i folwark. Bierhold pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1845 roku. W 1872 roku posiadłość była już w rękach Pana Blümel. W 1894 roku dobra o powierzchni 165ha - w tym 103ha pól uprawnych, 11ha łąk, 46ha lasów, 5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków – należały do porucznika w stanie spoczynku Benno Buse. W 1910 roku włości nabył porucznik Bruno Tominski. Według księgi adresowej z 1912 roku administratorem był Carl Tominski z Węgrzyc Wielkich. Majątek liczył 170,6ha, w tym 108ha pól uprawnych, 10,5ha łąk, 47ha lasów, 1ha stawów, 4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W rękach rodziny Tominski posiadłość pozostała do końca drugiej wojny światowej. W 1937 roku w Węgrzcach Małych wzmiankowano Stanislausa Tyminskiego. Należące do niego dobra miały powierzchnię 190,4ha, w tym 125ha pól uprawnych, 12ha łąk, 45,5ha lasu, 1,7ha ogrodu, 5,2ha żwirowni, dróg i innych użytków, 1ha podwórzy gospodarczych. Po 1945 roku posiadłość przejęło państwo polskie. Brak informacji o powojennych losach zabytku. Na stronie http://dolny-slask.org.pl/513914,Wegrzce,Palac_dawny.html można znaleźć zdjęcia z 2003 i 2008 roku, które pokazują, że pałac był już w tym czasie postępującą ruiną. Gdzieś pomiędzy 2008 a 2013 rokiem wyburzono większość murów zabytku. Do dziś z rezydencji pozostały jedynie piwnice i fragmenty murów parteru. Na południe od ruin pałacu znajdują się zabudowania pofolwarczne, tylko część z nich jest użytkowana. Niektóre budynki zostały w ostatnich latach wyburzone. Praktycznie nie zachowały się pozostałości parku, być może znajdował się on na północ od pałacu.

Brak dostępu do przedwojennych widokówek i planów utrudnia dokładny opis wyglądu pałacu. Rezydencja powstała pod koniec XVIII wieku, była przebudowywana z końcem dziewiętnastego stulecia. Budynek murowany z cegły, był potynkowany, założony na planie kwadratu, posiadał dwie kondygnacje, przypuszczalnie część poddasza była użytkowa, a zabytek nakrywał dach mansardowy. Układ wnętrz był trzytraktowy z centralnym wewnętrznym świetlikiem. Wejście miały poprzedzać dwubiegowe schody.

Węgrzce położone są około 20 kilometrów na północny-zachód od Wołowa. Z miasta powiatowego najlepiej wyjechać DK338 (ul. Wiejska), prowadzącą do Wińska. Następnie w centrum Wińska należy skręcić w lewo w ulicę Przemysłową. Z miejscowości trzeba wyjechać ulicą Piłsudskiego prowadzącą prosto do Węgrzyc. Dawne Węgrzce Wielkie znajdują się na północ od drogi Wińsko – Kozowo, a Węgrzce Małe na południe od wspomnianej trasy. Obydwa dawne majątki położone są w niewielkiej odległości od siebie. Zabudowania które wpisano do ewidencji zabytków pod adresem nr 21 to dawne Węgrzce Wielkie. Samochód można zaparkować w pobliżu wjazdu na teren folwarku. Warto zauważyć, że na obecnej mapie administracyjnej inny budynek ma nr 21, brak natomiast w ogóle zabudowań o numerze 50. Numery 34-49 to zabudowania Węgrzyc Małych. Samochód można zaparkować w bezpośrednim sąsiedztwie ruin pałacu.

Mapa Węgrzyc Małych i Dużych z 1918 roku