Powiat wrocławski, gmina Kąty Wrocławskie
(nazwa niemiecka: Schmoltz, Kreis Breslau)
Rys historyczny i stan obecny
Dzisiejszy Smolec składa się z dawnych dwóch wiosek. Jedną z nich był Smolec Polski, zwany również Małym, wzmiankowany już w 1323 roku. Drugą Smolec Niemiecki, zwany wielkim, wymieniany po raz pierwszy w źródle z 1343 roku. Właścicielami majątku w Smolcu Małym byli początkowo mieszczanie wrocławscy, m.in. Niklas Gothke, Pateniclas i Gunther Richterowie. W 1523r. Smolec Mały należał do rodu von Sauerma-Uthmannsche. Od 1616r. właścicielem obydwu miejscowości był Gottfried von Uthmann. W 1795r. posiadłości w Smolcu należały do majora barona von Pfeil. W 1830r. jako ich właściciel wzmiankowany był hrabia Karl Ludwik von Konigsdorf. W 1842r. hrabia von Konigsdorf sprzedał dobra smoleckie radcy handlowemu baronowi Carlowi Gideonowi Gotthardowi von Wallenberg-Pachaly (ur.1817r., zm.1869r.). W 1869r. majątek odziedziczył Carl Gideon Gotthard młodszy (ur.1844r., zm.1929r.), syn Carla Gideona i Clary z domu von Scheliha (ur.1820r., zm.1866r.). W 1937r. właścicielem posiadłości był Gotthard von Wallenberg-Pachaly. Jego majątek liczył 125ha powierzchni, w tym 104ha pól uprawnych, 8ha łąk, 0,5ha stawów, 12ha lasów, 0,5ha parku. W rękach rodziny von Wallenberg-Pachaly majątek pozostał do końca drugiej wojny światowej. Po 1945 roku dobra przejęło państwo polskie.
Zamek
W drugiej połowie czternastego stulecia w Smolcu wzniesiono wieżę obronną, wzmiankowaną w dokumentach z 1357 i 1420 roku. Do pierwotnej gotyckiej siedziby obronnej około 1523 roku rodzina von Sauera-Uthmannsche dobudowała dwa renesansowe skrzydła. Dwór nawodny został powiększony o trzecie skrzydło w osiemnastym stuleciu. Około 1850 roku rodzina von Wallenberg-Pachaly przekształciła rezydencję w stylu neogotyckim. W tej postaci zabytek przetrwał do 1945 roku, kiedy to został uszkodzony. Prawdziwa zagłada zamku nastąpiła w czasach Polski Ludowej. Do 1958 roku rezydencja została w znacznym stopniu rozebrana (zniszczenia oceniano na 85%). Paradoksalnie rok później obiekt wpisano do rejestru zabytków. Niestety w zamku mimo to nigdy nie przeprowadzono prac zabezpieczających. Dzisiaj możemy jedynie snuć domysły dlaczego tak cenny zabytek został doprowadzony do ruiny. W pierwszych latach Polski Ludowej mógł mu zaszkodzić neogotycki kostium jaki otrzymał w dziewiętnastym stuleciu. W czasach tych uważany był on za typowo niemiecki i obiekty wzniesione w tym stylu często były celowo nie wpisywane do rejestrów zabytków, a nawet niszczone. Prawdopodobnie zanim lepiej poznano historię Smolca zamek był już rozebrany „na cegłę”. Zmiany ustrojowe po 1989 roku nie zmieniły losu zrujnowanej rezydencji. Do dziś nie przeprowadzono w niej żadnych prac restauratorskich. Obecnie z budynku pozostały tylko częściowo zachowane mury obwodowe dwóch skrzydeł i wieża. To zaskakujące, że w bezpośrednim sąsiedztwie Wrocławia można znaleźć tak zaniedbane zabytki. Obiekt ten stosunkowo niewielkim nakładem można by zabezpieczyć w formie trwałej ruiny, jak jest to z większością zamków na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Nikt jednak niej jest tym zainteresowany. Wręcz przeciwnie. Zapewne wiele osób czeka aż mury zamku ostatecznie runą i teren będzie można „ładnie” splantować.
Zabytki w Smolcu
Do rejestru zabytków w Smolcu wpisano zespół kościoła ewangelickiego, obecnie parafii rzymsko-katolickiej p.w. Narodzenia NMP (7.07.1993r., nr rej.: 686/W/1-2): kościół, plebanię i cmentarz kościelny; ruiny zamku (27.02.1959r., nr rej.: 523).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Smolca zapewniają między innymi pociągi kursujące z Jeleniej-Góry, Wałbrzycha i Wrocławia oraz autobusy z Krzeptowa i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Zachód. Z tego węzła należy wyjechać DK347 w stronę Wrocławia i skręcić w lewo w DK370 prowadzącą do Smolca przez Mokronos Dolny i Górny. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 170km. Ruiny zamku znajduje się w północno-wschodniej części Smolca, na prawo od drogi do Kębłowic i Krzeptowa. Samochód można zaparkować w pobliżu zabytku, przy zabudowaniach gospodarczych dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Maj 2013 r.
