Powiat wrocławski, gmina Mietków
(nazwa niemiecka Frauenhain, Kreis Schweidnitz)
Zabytki w Chwałowie
Do rejestru zabytków nie został wpisany żaden obiekt w Chwałowie.
W ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół pałacowy: pałac, oficynę mieszkalno-gospodarczą, budynek gospodarczy, stodołę, wozownię i wiatę. Pozostałości parku nie zostały wpisane nawet do ewidencji zabytków.
Miejscowość wzmiankowano w 1334r. jako Vrawinhayn, a w 1370r. jako Frouwenhain. W 1385 roku Chwałów należał do Henricha Kowschburga. Dwa lata później bracia Heinricus i Gunczelin Kowschburg zastawili czynsze z wioski Henricusowi Gallowi, opatowi klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. W 1548r. dobra w Chwałowie były własnością Hansa Seidlitz von Golau. W 1568r. w wiosce wzmiankowano Dipranda Nimptsch von Stephanshain. W rękach jego rodu wieś pozostała przez następne kilkadziesiąt lat. W dokumentach dotyczących Chwałowa pojawili się kolejno: w 1594r. Vincenz Nimptsch, w 1619r. Melchior Nimptsch, w 1621r. Andreas Nimptsch. W 1639r. właścicielem majątku był Nikolaus Zedlitz. Jego potomkowie posiadali włości aż do 1945 roku. W 1694 i 1733 roku w Chwałowie wzmiankowano Friedricha von Zedlitz. W 1785r. właścicielem dóbr był królewski szambelan hrabia von Zedlitz. W tym czasie częścią wsi był przysiółek Rzędów. W wiosce znajdowały się dwa folwarki, szkoła, 6 gospodarstw kmiecych, 23 zagrodniczych, 6 chałupniczych oraz wiatrak. Chwałów liczył 236 mieszkańców. W dokumentach z 1830 i 1845 roku jako właścicielkę dóbr wymieniono hrabinę von Zedlitz-Trützschler. Chodziło zapewne o Ernestine z domu von Trützschler (ur.1779r., zm.1862r.), żonę Gottlieba Juliusa hrabiego von Zedlitz-Trützschler (ur.1775r., zm.1838r.). W 1845 roku w wiosce wzmiankowano 46 domów, 2 folwarki, 316 mieszkańców - w tym 28 katolików - ewangelicką szkołę (działającą od 1743r.), browar, gorzelnię, hodowlę 600 owiec merynosów. Kolejnym właścicielem dóbr został Karl Adolf Oswalt (ur.1828r., zm.1860r.), wnuk Gottlieba Juliusa, a młodszy syn Carla Eduarda hrabiego von Zedlitz zwanego Trützschler von Falkenstein i Ulrike baronówny von Vernezobre de Laurieux (ur.1803r., zm.1843r.).Karl Adolf Oswalt zmarł przedwcześnie w wieku zaledwie 32 lat. Dobra w Chwałowie otrzymała wdowa po nim Julie Elisabeth Valerie hrabianka von Zedlitz-Trützschler (ur.1832r., zm.1904r.), która w 1864r. ponownie wyszła za mąż za Georga Ludwiga hrabiego von Stosch z Mańczyc, w obecnym powiecie strzelińskim. Pani Valerie wdowa von Stosch po raz ostatni została wymieniona jako właścicielka posiadłości w Chwałowie w księdze adresowej z 1902 roku. Trzy lata później majątek należał już do Jego Ekscelencji dr Karl Eduard Robert hrabiego von Zedlitz-Trützschler (ur.1837r., zm.1914r.). W 1909 roku funkcję generalnego pełnomocnika do spraw dóbr pełnił jego syn Karl Otto Stephan (ur.1871r., zm.1951r.). W 1912r. włości liczyły 442ha, w tym 385ha pól uprawnych, 32ha łąk, 22ha lasów, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Ich właścicielem był już wspomniany kapitan w stanie spoczynku Stephan hrabia von Zedlitz-Trützschler. W jego rękach dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej. W 1937 roku powierzchnia posiadłości wynosiła 411ha, w tym 354ha pól uprawnych, 32ha łąk, 22ha lasów, 3ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w Chwałowie w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5268226,foto.html?idEntity=512641 (dostęp: 20.04.2020r.)
Źródło: https://polska-org.pl/5316610,foto.html?idEntity=512641 (dostęp: 20.04.2020r.)
Pałac w Chwałowie nie był wzmiankowany w opisanych miejscowości z 1785, 1830 i 1845r. Rezydencja prawdopodobnie powstała dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Siedzibę przebudowano zapewne po 1904r., po przejęciu majątku przez Karla Eduarda Roberta hrabiego von Zedlitz-Trützschler. W pałacu w Chwałowie mieszkał jego syn Karl Otto Stephan.
Rezydencja to dość prosty budynek, założony na planie prostokąta, trzykondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym, o niewielkim nachyleniu połaci. Elewacje pałacu ożywiają gzymsy między kondygnacjami i opaski wokół okien. Od strony parku główne wejście umieszczono w dwukondygnacyjnym ganku kolumnowym, podtrzymującym dwa tarasy, ozdobione balustradami z tralek.
Na południe od rezydencji rozciąga się rozległy dziedziniec folwarczny, z czterech otoczony przez zabudowania gospodarcze pochodzące z XIX i XX wieku. Bardziej na zachód resztki parku, z pojedynczymi okazami liściastego starodrzewu.
Po drugiej wojnie światowej w rezydencji Zedlitzów urządzono mieszkania dla pracowników miejscowego gospodarstwa rolnego. Budynek przez kilka dekad był zaniedbany. Brak bieżących napraw doprowadził do szybkiej degradacji obiektu. W 1967r. określono stan pałacu jako nadający się do generalnego remontu. Niestety zabytek do dziś nie doczekał się prac remontowych z prawdziwego zdarzenia. Gdzieś na przełomie XX i XXI wieku budynek opuścili ostatni mieszkańcy. W 2006 roku pałac był już porzucony. Najbardziej osłabioną ścianę podtrzymywały wtedy zastrzały. Pomimo upływu ponad dekady niewiele się zmieniło. Jedynie siły natury powoli, lecz systematycznie niszczą dach i ściany rezydencji. Budynek pozostaje jednak zabezpieczony przed wejściem osób niepowołanych.
Chwałów położony jest około 40 kilometrów na południowy-zachód od Wrocławia. Ze stolicy województwa najprostszy dojazd zapewnia droga krajowa nr 35 prowadząca w kierunku Wałbrzycha. W miejscowości Tworzyjanów z tej trasy trzeba skręcić w prawo w lokalną drogę, którą do Chwałowa można dotrzeć przez Maniów i Maniów Mały. Pałac, dawny folwark oraz pozostałości parku znajdują się w północnej części Chwałowa w pobliżu drogi łączącej Maniów Mały i Domanice.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2020r.
