Powiat ząbkowicki, gmina Ciepłowody
(nazwa niemiecka: Tepliwoda, w latach 1936-1945 Lauenbrunn, Kreis Münsterberg, następnie Kreis Frankenstein)
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1226r. jako Ceplowod. Właścicielem wioski był w tym czasie rycerz Albert z Brodą. Rycerz ten należał do elity księstwa wrocławskiego, w którym pełnił wiele ważnych funkcji. Około 1320r. Ciepłowody przeszły w ręce rodu von Reichenbach. W wiosce wzmiankowano pochodzącego z tej rodziny Hansa Seckeling von Teppelwode (1322r.) oraz jego synów Alberta (1340r.) i Benescha (1361, 1372r.). W piętnastym stuleciu w czasie wojen husyckich zamek w Ciepłowodach stał się schronieniem dla rozbójników. W 1443r. warownia została zdobyta przez wojska wystawione przez miasto Wrocław i Wilhelma księcia opawskiego. Kolejnymi właścicielami wsi byli Ulrich Gotsche Schoff, a po nim książę ziębicki Henryk I Starszy. Podiebrad w 1476r. oddał Ciepłowody jako lenno braciom Heinrichowi i Konradowi von Seidlitz. W 1502r. książęta ziębiccy ostatecznie przekazali ten majątek rodzinie von Seidlitz. W 1577r. bracia Kaspar, Heinrich i Karl von Seidlitz sprzedali posiadłość Wolfowi Starszemu von Rothkirch-Panthen. Przez ponad sto lat miejscowość pozostawała w rękach jego potomków. Po śmierci Hansa Wolframa von Rothkirch-Panthen (zm.1690r.), dobra odziedziczyła jego córka Anna Sophia, małżonka Joachima Sigismunda von Seidlitz-Ludwigsdorf. Po śmierci Joachima Sigismunda w 1714r. zadłużony majątek w wyniku licytacji znalazł się w rękach Karla Antona von Schreyvogela (zm.1722r.). Po nim w spadku otrzymała go córka Anna Karoline. W 1753r. Anna Karoline von Schreyvogel została małżonką Georga von Schweinichen z Moczydlnicy Dworskiej. Kolejnymi właścicielami Ciepłowodów byli przedstawiciele rodziny von Schweinichen: Ferdinand (zm. 1836r.) i Emil (zm. 1869r.). W 1840r. ten ostatni sprzedał majątek księciu Wilhelmowi orańskiemu. Książę Wilhelm w tym samym roku został królem Holandii. Śląskie włości, w tym Ciepłowody, przekazał w spadku swej jedynej córce Wilhelminie Marii Sophii Louisie (ur.1824r., zm.1897r.), żonie wielkiego księcia Karla Alexandra von Sachsem-Weimar-Eisenach. W 1886r. dobrami Herrschaft Heinrichau należącymi do wielkiej księżny Sophie von Sachsen-Weimar, zarządzał generalny dyrektor Bodemeyer z Henrykowa (in Heinrichau). W skład dóbr wchodziły 24 majątki, między innymi Ciepłowody, liczące 520ha, w tym 404ha pól uprawnych, 33ha łąk, 64ha lasów, 19ha gospodarstwa. Po śmierci wielkiej księżnej w 1897r. dobra henrykowskie odziedziczył jej wnuk Wilhelm Ernst II von Sachsen-Weimar (ur.1876r., zm.1923r)., syn księcia Karola Augusta von Sachsem-Weimar (zm.1894r.). W 1910r. wielki książę Wilhelm Ernst II ożenił się z Teodorą, księżniczką von Sachsen-Meiningen (ur.1890r., zm.1972r.). Z małżeństwa tego na świat przyszła czwórka dzieci: córka Zofia i synowie Karol August, Bernard i Jerzy Wilhelm. Wielki książę Wilhelm Ernst II zmarł w Henrykowie w 1923r. Wszystkie posiadłości odziedziczyły jego niepełnoletnie dzieci. W posiadaniu potomków księcia Wilhelma Ernsta II majątek w Ciepłowodach pozostał do końca drugiej wojny światowej. Za rządów rodziny von Sachsen-Weimar dobrami zarządzali inspektorzy i administratorzy. Źródła wzmiankują między innymi inspektora Kuhna (1894, 1905r.), inspektora Polkmera (1909, 1912r.), administratora Hühnera (1917, 1926r.) i administratora Carla (1930 i 1937r.). Wielkość majątku w Ciepłowodach spadła z 520ha w 1886r. do 496ha w 1894r. i 461ha w 1902r. (w tym 393ha pól uprawnych, 35ha łąk, 10ha ogrodu warzywnego i owocowego, 12ha stawów, rowów, kanałów, 7ha lasów, 4ha gospodarstwa). Przez następne dwadzieścia lat powierzchnia posiadłości nie uległa zmianie. W drugiej połowie lat dwudziestych XX wieku dobra powoli wyprzedawano. W 1926r. liczyły jeszcze 448ha, w tym 329ha pól uprawnych, 22ha łąk, 10ha ogrodu warzywnego i owocowego, 12ha stawów, rowów, kanałów, 36ha lasów, 39ha gospodarstwa. W 1930r. ich powierzchnia spadła do 413,7ha. W 1937r. majątek składał się z 280,4ha, z tego 219ha stanowiły pola uprawne, 22,5ha łąki, 3,5ha pastwiska, 10ha ogrody warzywny i owocowy, 12ha stawy, rowy, kanały, 6,6ha lasy, 6,8ha drogi i podwórza gospodarcze.
Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie. W czasach Polski Ludowej przez wiele lat folwarkiem i zamkiem zarządzała Stacja Nasiennictwa Rolniczego w Bobolicach. Następnie ruiny rezydencji w Ciepłowodach znalazły się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, od której w 1997r. odkupiła je osoba prywatna. Obecnie zrujnowany zabytek w dalszym ciągu pozostaje własnością prywatną. Teren wokół jest ogrodzony. Zrujnowany zamek można zobaczyć tylko z zewnątrz, z większej odległości, spoza ogrodzenia. Przy budynku od wielu lat nie prowadzone są żadne prace zabezpieczające. Jego przyszłość pozostaje bardzo niepewna.
Zamek
Pierwsza obronna siedziba w Ciepłowodach powstała już w XII wieku. Drewniano-ziemny gród około 1400r. zastąpił murowany zamek, którego trzonem była czworoboczna, trójkondygnacyjna wieża mieszkalna. W kolejnych wiekach warownię wielokrotnie przebudowywano i powiększano. W latach 1547-1549 wzniesiono renesansowy budynek mieszkalny, a całość otoczono nowymi fortyfikacjami ziemnymi i fosą. Następne przekształcenia rezydencji miały miejsce pod koniec szesnastego stulecia i w XVII w. Po pożarze w 1841r. siedzibę przywrócono do poprzedniego stanu. Ostatnia przebudowa zabytku została przeprowadzona około 1900r. Zamek, który uległ uszkodzeniu w 1945r., w kolejnych dekadach dwudziestego wieku został doprowadzony do ruiny.
Budowla murowana była z kamienia i cegły, częściowo wzniesiona w konstrukcji ryglowej. Składała się z kwadratowej, czterokondygnacyjnej wieży oraz skrzydeł mieszkalnych założonych na planie wycinku koła, otaczających nieregularny dziedziniec. Skrzydła nakrywały dachy dwuspadowe z powiekami. Niektóre pomieszczenia nakryte były sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi, w większości zastosowano drewniane stropy belkowe. Obecnie z zamku pozostały jedynie mury obwodowe i część ścian działowych.
Zabytki w Ciepłowodach
Do rejestru zabytków w Ciepłowodach wpisano kościół parafialny p.w. Najświętszej Marii Panny (8.10.1966r., nr rej.: 1834) oraz zespół zamkowy: zamek (1.09.1960r., nr rej.: 719), ogrody (25.06.1982r., nr rej.: 890/WŁ), oficynę, budynek nr 28A (9.03.1995r., nr rej.: 1427/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Ciepłowodów jest praktycznie nierealny. W miejscowości w dni robocze zatrzymują się dwa autobusy PKS ze Strzelina i jeden z Ząbkowic Śląskich. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK403 i DK39 do Strzelina. Z miasta najlepiej wyjechać DK395 w stronę Ziębic. W miejscowości Wąwolnica trzeba z tej ostatniej trasy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Ciepłowodów przez Dankowice, Nieszkowice, Skoroszowice i Targowicę. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 170km. Park wraz z ruinami zamku i dawny folwarku znajdują się na prawo od głównej drogi. Samochód można zaparkować pomiędzy zabudowaniami gospodarczymi, bądź w pobliżu kościoła, w niewielkiej odległości od zespołu zamkowego.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2012 r.
