Powiat ząbkowicki, miasto
(nazwa niemiecka: Wartha, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Osadnictwo na terenie Barda sięga wczesnego średniowiecza. Pierwsze grodzisko powstało już w XI wieku. W trzynastym stuleciu warowania została opuszczona i w 1299r. miejsce po niej odsprzedano cystersom z Kamieńca Ząbkowickiego. Około 1300r. Bardo otrzymało niepełne prawa miejskie. Przy rozwijającej się miejscowości, położonej w newralgicznym miejscu nad brzegiem Nysy Kłodzkiej książę świdnicki Bernard (zm.1326r.) lub książę ziębicki Bolko II (zm.1341r.) wzniósł drugi zamek. Czternastowieczna warownia została spalona w czasie wojen husyckich, pomiędzy 1419 a 1434 rokiem. Zamek nie został odbudowany i z czasem popadał w coraz większą ruinę. Kamienne mury w kolejnych stuleciach rozbierano na materiał budowlany. Ostatnie większe fragmenty ścian runęły w wyniku trzęsienia ziemi w 1598r. W latach 1982-1991 na terenie zamku prowadzono badania archeologiczne. W ich efekcie zrekonstruowano wygląd warowni. Zamek górny wzniesiony był na nieregularnym planie zbliżonym do owalu. Składał się z dziedzińca otoczonego murem, budynku bramnego, budynków mieszkalnych i wolno stojącej okrągłej wieży (stołp). Na południe od zamku rozciągało się podzamcze, o zapewne drewnianej zabudowie.
Obecnie z warowni pozostały mury zewnętrzne budynków odsłonięte w wyniku prac archeologicznych do wysokości około 1 metra.
Podczas wizyty w Bardzie przede wszystkim warto zobaczyć barokowy kościół parafialny Nawiedzenia NMP. Do świątyni przylega dwuskrzydłowa plebania, mieszcząca obecnie klasztor Redemptorystów i Muzeum Sztuki Sakralnej.
Ruiny zamku położone są na zboczu Góry Kalwarii (Góry Bardzkiej). Można do nich dojść kierując się początkowo niebieskim i zielonym szlakiem pieszym. Końcowy odcinek prowadzi nie oznakowaną ścieżką. Po drodze mija się liczne stacje drogi krzyżowej i kaplicę ze Źródłem Maryi.
Zabytki w Bardzie
Do rejestru zabytków w Bardzie wpisano obręb Starego Miasta (17.10.1968r., nr rej.: 1940); kościół parafialny p.w. Nawiedzenia NMP (29.03.1949r., nr rej.: 64); plebanię, pl. Wolności 5 (8.10.1966r., nr rej.: 1826); klasztor sióstr jadwiżanek (31.10.1986r., nr rej.: 1211/WŁ); klasztor Zgromadzenia Sióstr Marii Niepokalanej (11.06.1996r., nr rej.: 1502/WŁ); klasztor sióstr urszulanek (10.12.1991r., nr rej.: 1360/WŁ); zespół kaplic drogi różańcowej na Górze Różańcowej (14.05.1981r., nr rej.: 808/WŁ); kaplicę NMP na Górze Bardzkiej (8.101.966r., nr rej.: 1825); zespół fortów ziemnych: fort nr 3 (14.08.1969r., nr rej.: Arch/467/69), fort nr 4 (14.08.1969r., nr rej.: Arch/463/69), fort nr 6 (14.08.1969r., nr rej.: Arch/465/69); ratusz i szkołę parafialną, pl. Wolności 4 (31.10.1986r., nr rej.: 1207/WŁ); dawna gospodę „Pod Złotym Lwem”, ul. Główna 4 (31.10.1986r., nr rej.: 1206/WŁ); dom, ul. Główna 6 (28.06.2002r., nr rej.: 89/A/02); dom, ul. Główna 23 (8.10.1966r., nr rej.: 1827); dawny zajazd „Pod Czarnym Niedźwiedziem” , ul. Główna 25 (31.10.1986r., nr rej.: 1208/WŁ); dawny hotel „Pod Gwiazdą”, ul. Główna 27 (31.10.1986r., nr rej.: 1209/WŁ); dom, ul. Główna 31 (6.10.1966r., nr rej.: 1828); park przy pensjonacie, ul. Polna 10 (19.03.1991r., nr rej.: 1326/WŁ); dawny zajazd „Pod Złotym Kubkiem”, pl. Wolności (31.10.1986r., nr rej.: 1210/WŁ); kamienny most na Nysie Kłodzkiej (15.11.1984r., nr rej.: 1066/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
W Bardzie znajduje się stacja kolejowa, dzięki której do miejscowości można dotrzeć między innymi pociągami z Kłodzka i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Do stolicy Dolnego Śląska dobry dojazd zapewniają pociągi między innymi z Gliwic, Opola i Poznania. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Prądy, następnie DK46 w stronę Kłodzka. Z trasy tej najlepiej zjechać do Paczkowa i kontynuować jazdę DK382 prowadzącą do Kamieńca Ząbkowickiego. Z Kamieńca do Barda prowadzi lokalna droga przez Suszkę i Przyłęk. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 180km. Na miejscu samochód można zostawić na parkingu u podnóża Góry Bardzkiej na zboczach której znajdują się ruiny zamku. Niebieski szlak pieszy prowadzi z parkingu na szczyt wzniesienia z kaplicą Matki Boskiej Płaczącej. Kierując się zielonym szlakiem można dojść na tzw. Obryw Skalny, skąd rozpościera się piękna panorama na Bardo i przełom Nysy Kłodzkiej.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
