Powiat złotoryjski, gmina Świerzawa
(nazwa niemiecka Schönwaldau, Kreis Schönau, od 1932r. Kreis Goldberg)
Zabytki w Rząśniku
Do rejestru zabytków w Rząśniku zostały wpisane: kościół filialny p.w. Trójcy Świętej (nr rej.: A/1990/573 z 18.03.1959r.); cmentarz przy kościele filialny p.w. Trójcy Świętej (nr rej.: A/1991/1102/J z 07.02.1990r.); plebanię, obecnie budynek mieszkalny nr 24 (nr rej.: A/3293/574 z 18.03.1959r.); pałac (nr rej.: 572 z 18.03.1959r.); park (nr rej.: A/3294/510/J z 08.12.1977r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zabudowania zespołu pałacowo-folwarcznego: budynki gospodarcze folwarku w zespole (nr 22), budynek mieszkalny – dawna oficyna pałacowa w zespole (nr 22a), budynek mieszkalny – dawna rządcówka w zespole (nr 22 c), gołębnik w zespole.
Miejscowość wzmiankowano w 1267r. jako Schiwalde. Dobra w Rząśniku należały w XVI wieku do rodu von Seidlitz. Na początku kolejnego stulecia przeszły w ręce rodziny von Zedlitz. W 1677 roku Rząśnik wchodził w skład posiadłości Johanna Friedricha von Nimptscha. Przynajmniej od lat 30. XVIII wieku właścicielem dóbr był Johann Bernhard von Holzhausen (zm.1753r.). W 1785 roku majątek należał do hrabiego von Röbel. W latach 1830-1898 wzmiankowano w Rząśniku przedstawicieli rodziny Müller. Następnie właściciele majątku często się zmieniali. W kolejnych dokumentach wymieniono: w 1902 roku porucznika von Raucha, w 1905r. Georgesa Solmanna, dyrektora banku z Berlina, w latach 1909-1912 kapitana Heinricha Eyssenhardta, w latach 1917-1937 rotmistrza Johannesa Voglera. W 1937 roku administratorem posiadłości był Johannes Vogler junior. Majątek liczył 656ha, w tym 207ha pól uprawnych, 43ha łąk, 95ha pastwisk, 293ha lasów, 0,77ha wody, 1ha parku, 1ha ogrodu, 15ha nieużytków, dróg, podwórzy gospodarczych.
Pałac w połowie XVIII wieku, rysunek z teki Wernera
Źródło: https://polska-org.pl/9164558,foto.html?idEntity=520309 (dostęp: 17.01.2023r.)
Rezydencja na początku XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/5275580,foto.html?idEntity=520309 (dostęp: 17.01.2023r.)
Źródło: https://polska-org.pl/10091267,foto.html?idEntity=520309 (dostęp: 17.01.2023r.)
Późnobarokowy pałac ufundował Johann Bernhard von Holzhausen. Budowę rozpoczęto w 1734 roku. Projekt powstał w Wiedniu, a jego twórcą był Karl Martin Frantz. Realizacja trwała kilkadziesiąt lat i odbiegała od pierwotnych założeń. Powstał podpiwniczony, trójkondygnacyjny pałac, założony na planie prostokąta, z trzema niewielkimi ryzalitami od zachodu i dwoma bocznymi skrzydłami od wschodu. Rezydencję nakrywał wysoki dach mansardowy z lukarnami. Siedziba była remontowana na początku XIX wieku i około 1900 roku. Elewacje bogato zdobione, cokół boniowany, podziały ramowe za pomocą gzymsów i pilastrów w wielki porządku, gzyms wieńczący klasycystyczny z tryglifami i metopami, nad oknami trójkątne i naczółkowe przyczółki. Układ wnętrz dwutraktowy z wąskim korytarzem, z centralną reprezentacyjną klatką schodową. Pomieszczenia piwnic i część parteru nakryta sklepieniami żaglastymi, kolebkowymi z lunetami i krzyżowymi. W części sal parteru i kolejnych kondygnacji znajdowały się stropy belkowe oraz płaskie stropy z plafonami. Pałac przetrwał II wojnę światową bez uszkodzeń. W majątku do 1948 roku stacjonowali żołnierze radzieccy. Po przekazaniu posiadłości władzom polskim utworzono w Rząśniku Państwowe Gospodarstwo Rolne. Pałac przeznaczono na cele mieszkaniowe dla pracowników przedsiębiorstwa. W 1958 roku zdewastowana rezydencja była już użytkowana tylko częściowo. Dewastacji nie powstrzymał remont przeprowadzono w latach 1962-1963. Już w latach 60. XX wieku dach był uszkodzony, zniszczeniom ulegały wnętrza. Fatalny stan rozkradanej i dewastowanej budowli doprowadził do jej opuszczenia przez ostatnich mieszkańców, stało się to najpóźniej w latach 80. XX wieku. Po upadku PGR-u pałac znalazł się w gestii rządowym agencji. Pod koniec XX wieku z dachu pozostały tylko walące się do środka strzępy. Dopiero w 2014 roku pałac został sprzedany prywatnemu inwestorowi, nie zmieniło to jednak sytuacji zabytku. Mimo różnych planów nie podjęto remontu. Obecnie z pałacu pozostały mury obwodowe i część ścian wewnętrznych. Skrywają one gruzowisko z fragmentami dachu i zawalonych stropów kolejnych kondygnacji. Pałac otacza zdewastowane założenie parkowe ze stawem i uszkodzonymi pawilonami.
Rząśnik położony jest nieco ponad 20 kilometrów na południowy-zachód od Złotoryi. Z miasta powiatowego dojazd DW328 do Sędziszowej i dalej lokalną drogą przez Sokołowiec. Zespół pałacowy znajduje się w południowej części Rząśnika, w pobliżu głównej drogi przebiegającej przez miejscowość.
Dokładna lokalizacja zrujnowanego pałacu:
51.01616567565137, 15.778891462286534
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2023r.
