Powiat oświęcimski, gmina Polanka Wielka
Rys historyczny i stan obecny:
Obszar na którym powstała miejscowość wraz z resztą kasztelani oświęcimskiej został włączony do Śląska na mocy układu zawartego w 1177 r. pomiędzy księciem opolsko-raciborskim Mieszkiem Plątonogim i księciem krakowskim Kazimierzem Sprawiedliwym. Pierwsza wzmianka o Polance pochodzi z 1326 r., w tym czasie wioska była własnością książęcą. W 1437 r. książęta oświęcimscy zastawili miejscowość mieszczaninowi krakowskiemu Janowi Szwarcowi. W 1441 r. właścicielem majątku w Polance został Mikołaj Myszkowski herbu Jastrzębiec. W rękach rodziny Myszkowskich miejscowość pozostawała przez prawie dwieście lat. Ostatni przedstawiciel tej rodziny Aleksander Myszkowski, w pierwszej połowie XVII w. wzniósł dwór w Polance. W 1650 r. właścicielem majątku został Aleksander Gratus Tarnowski. Następnie w 1704 r. posiadłość wraz z ręką jego córki otrzymał Kacper Cieński herbu Pomian. Rodzina Cieńskich była właścicielami dóbr w Polance do 1857 r., kiedy to po śmierci Apolinarego Cieńskiego majątek odziedziczyli Pietrzykowscy. Trzy lata później posiadłość kupił od nich Teofil Wysocki herbu Odrowąż. W rękach jego potomków dobra pozostały do 1939 r. Ostatnim ich właścicielem był Paweł Wysocki. Po drugiej wojnie światowej majątek został rozparcelowany. Pałac w Polance Wielkiej wykorzystywano między innymi jako szpital i szkołę. Budynek zrujnowany przez gminną spółdzielnię w 1974 r. przejęła Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna im. Tadeusza Kościuszki. W latach osiemdziesiątych XX w. przeprowadziła ona generalny remont zabytku. Niestety w następnej dekadzie w rezultacie procesów ze spadkobiercami dawnych właścicieli budynek został opuszczony. Obecnie pałac zabezpieczony przed wejściem powoli niszczeje.
Pałac
Początki pałacu w Polance Wielkiej prawdopodobnie sięgają pierwszej polowy XVII w. W 1769 r. rezydencja została przez Kacpra Cieńskiego rozbudowana i przekształcona w duchu późnego baroku. Z tego czasu pochodzą także dwie parterowe oficyny. W 1850 r. Apolinary Cieński przebudował pałac, między innymi nadbudowując parterowe łączniki pomiędzy częścią środkową i dwoma kwadratowymi skrzydłami. Kolejna przebudowa pałacu miała miejsce w 1909 r., kiedy to do elewacji tylnej dostawiono drewniane piętrowe galerie.
Budynek murowany z cegły, potynkowany, składa się z części środkowej wzniesionej na planie prostokąta, dwóch kwadratowych skrzydeł oraz prostokątnych łączników. Pałac podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachami łamanymi wykonanymi z blachy, ze szczytami w elewacji frontowej. Fasada siedemnastoosiowa, część środkowa budynku pięcioosiowa, łączniki i skrzydła boczne trzyosiowe. Umieszczone centralnie główne wejście do budynku dodatkowo akcentuje trójkątny przyczółek. Elewacje o skromnej dekoracji zachowały wydatny gzyms między piętrami oraz gzymsy nadokienne i gzyms wieńczący. Budynek zabezpieczony przed wejściem można zobaczyć tylko z zewnątrz. Przed pałacem zachowane dwie parterowe oficyny, wokół zaniedbany park krajobrazowy.
Zabytki w Polance Wielkiej
Do rejestru zabytków w Polance Wielkiej wpisano: kościół parafialny p.w. św. Mikołaja (30.12.1961 r., nr rej.: kl.V-WK-101/37/61 i 20.03.1978 r., nr rej.: A-280/78), zespół pałacowy, ul. Pałacowa 2 (12.04.1982 r., nr rej.: A-408/82): pałac, dwie oficyny, park, spichlerz, budynek gospodarczy.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dobry dojazd komunikacją publiczną do Polanki Wielkiej zapewniają autobusy PKS i prywatne busy kursujące między innymi z Oświęcimia. Niestety obecnie z Górnego Śląska bardzo trudno dotrzeć do samego Oświęcimia. Po likwidacji większości pociągów obecnie z Katowic do Oświęcimia można dojechać autobusem PKS. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 44 do Oświęcimia, skąd lokalna droga prowadzi przez Porębę Wielką do Polanki Wielkiej. Odległość: w jedną stronę około 65 km. Samochód można zaparkować przy ulicy Pałacowej prowadzącej do dawnej rezydencji.
Damian Dąbrowski,
Kwiecień 2011
