Powiat oświęcimski, gmina Oświęcim
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość została założona w 1285 r. przez komesa Adama. Początkowo nazywano ją Sępnią, nazwa Poręba przyjęła się dopiero w czternastym stuleciu. Podobnie jak sąsiednie tereny miejscowość wchodziła w skład księstwa oświęcimskiego należącego do jednej z linii Piastów śląskich do 1456 r. Następnie dzieliła losy księstwa, ostatecznie włączonego do Rzeczpospolitej. Od XV do końca XVII w. właścicielami wioski była rodzina Porębskich, następnie majątek należał do Nielepców i Szembków. Na początku dziewiętnastego stulecia dobra w Porębie nabył hrabia Ignacy Bobrowski, herbu Jastrzębiec. Jego syn i dziedzic majątku, Ignacy junior, w 1840 r. ufundował do dziś istniejący pałac. Budynek zaprojektowany przez znanego architekta Franciszka Marię Lanciego, łączył w sobie styl neogotycki z elegantami architektury mauretańskiej. Pod rządami rodziny Bobrowskich pałac stał się ośrodkiem życia kulturalnego okolicy. W rezydencji bywał między innymi malarz Artur Grottger, który właśnie w Porębie Wielkiej stworzył cykl rysunków pt. „Wojna”. Pod koniec XIX z rąk Bobrowskich posiadłość wykupiła rodzina Nowaków. Następnie majątek należał do hrabiny Julii Miroszowskiej, księcia Kazimierza Lubomirskiego, hrabiego Antoniego Wodzickiego i hrabiny Marii Tyszkiewicz z domu Lubomirskiej. Po drugiej wojnie światowej dobra zostały znacjonalizowane, a w pałacu urządzono szkołę rolniczą. W latach pięćdziesiątych budynek przekazano szkole podstawowej, która funkcjonuje w nim do dzisiaj. Podczas prac adaptacyjnych przekształcono wnętrza dawnej rezydencji, a jej elewacje pozbawiono detali architektonicznych.
Pałac
Neogotycki pałac z elementami architektury mauretańskiej z 1840 r., przebudowany pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. z zatarciem cech stylowych. Budynek murowany, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, zbliżonego do kwadratu, dwukondygnacyjny, z półpiętrem, nakryty płaskim dachem. Fasada trzyosiowa, z centralnym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Elewacje pozbawione ozdobnych detali za wyjątkiem kolumienek flankujących ryzalit, niewielkich wieżyczek o cebulastych hełmach i trójkątnego przyczółka.
Pierwotny wygląd pałacu przedstawia pochodzący z 1951 r. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (t. 1 województwo małopolskie, zeszyt 1 powiat bialski, s.28): „Ściany pokryte neorustyką. Podziały horyzontalne za pomocą pasów terakotowych z wijących się gałązek lub kółek wypełnionych rozetami. Ponad oknami pierwszego piętra ozdobny terakotowe rozetowo-palmetowe. Ponad gzymsem koronującym krenelaże. Ryzalit flankowany nadwieszonymi kolumienkami, przechodzącymi w wieżyczki o cebulastych hełmach; między wieżyczkami szczyt trójkątnie zakończony. Dach pogrążony. Wewnątrz kilka kominków neogotyckich”.
Do pałacu przylega park krajobrazowy z XIX w. W pobliżu rezydencji znajdowała się oficyna, rozebrana w 2001 roku.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dobry dojazd komunikacją publiczną do Poręby Wielkiej zapewniają prywatne busy oraz autobusy PKS z Oświęcimia. Niestety w związku z zawirowaniami wokół przewozów kolejowych w Polsce dotarcie z Górnego Śląska do samego Oświęcimia nie jest łatwe. Z Katowic do Oświęcimia można dojechać autobusem PKS (i teoretycznie pociągiem), trzeba jednak wziąć pod uwagę, że kursują one rzadko. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 44 w kierunku Krakowa. W Oświęcimiu Zaborzu należy z tej trasy skręcić w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Poręby Wielkiej. Odległość: w jedną stronę około 60 km. Samochód można zaparkować przy pałacu.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2011
