Powiat oświęcimski, gmina Osiek
Pierwsza wzmianka o miejscowości: początki historii Głębowic sięgają XIII w. Wioska wchodziła w skład księstwa opolskiego, a następnie wydzielonego z niego księstwa oświęcimskiego. Po 1457 r. wraz z resztą dzielnicy oświęcimskiej przeszła pod władzę królów Polski.
Rys historyczny i stan obecny: Podczas wojen husyckich na Śląsku wykorzystując trudną sytuację Piastów oświęcimskich znaczną część dóbr rycerskich w ich państwie przejęły od miejscowej szlachty rodziny wywodzące się z Rusi. Proces ten dotyczył między innymi Głębowic, które jeszcze pod panowaniem książąt oświęcimskich, w pierwsze połowie XV w. znalazły się w rękach rodu herbu Kornicz, prawdopodobnie pochodzenia ruskiego. Z czasem rodzina ta przyjęła nazwisko Głębowskich, utworzone od nazwy posiadanych dóbr Od początku szesnastego stulecia majątek w Głębowicach należał do rodziny Gierałtowskich herbu Saszor. Jan Gierałtowski (zm. 1564 r.) sędzia księstw oświęcimskiego i zatorskiego ufundował w Głębowicach dwór, wzniesiony być może w miejscu starszego budynku. W rękach rodziny Gierałtowskich majątek pozostał do 1636 r., kiedy odkupił go Krzysztof Komorowski. Następnie w latach 1646-1826 dobra należały do rodziny Pisarzowskich herbu Starykoń. Jan Pisarzowski niedługo po nabyciu posiadłości, w 1646 r. rozpoczął przebudowę dworu w stylu renesansowym. W 1773 r. Adam Pisarzowski rozbudował rezydencję i częściowo przekształcił ją w stylu barokowym. Od 1826 do 1939 r. majątek w Głębowicach był własnością rodziny Duninów herbu Łabędź, posiadającej znaczne dobra w ziemi oświęcimskiej i zatorskiej. W latach 1922-1926 Józef Ludwik Stanisław Dunin przeprowadził generalny remont rodzinnej rezydencji. Pod koniec 1939 r. pałac został przejęty przez niemieckie władze okupacyjne. W budynku urządzono szkołę rolniczą, a część pomieszczeń przekazano organizacji Hitlerjugend. Pod niemieckim zarządem rozpoczęła się dewastacja zabytku. W 1945 r. po zajęciu Głębowic przez Rosjan budynek został uszkodzony. Następnie w raz z resztą majątku Duninów pałac upaństwowiono. Początkowo zabytek oddano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w Głębowicach, a później Państwowemu Ośrodkowi Hodowli Zarodowej w Osieku. W budynku urządzono mieszkania, biura, ale także magazyny. Nieprawidłowe zagospodarowanie pałacu prowadziło do powolnego zniszczenia zabytku. Proces ten przyspieszył pożar w 1969 roku, po którym nie podjęto próby odbudowy dawnej rezydencji.
Pałac
Ruiny barokowo – renesansowego pałacu, wywodzącego się z szesnastowiecznego dworu, w czasach późniejszych wielokrotnie przebudowywanego i rozbudowywanego. Budynek murowany z cegły i kamieni, pierwotnie otynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty był dachem mansardowym z lukarnami. Fasada (elewacja południowa) dwunastoosiowa z centralnie usytuowanym głównym wejściem ponad którym umieszczono kartusz z herbem Łabędź. Elewację frontową zamykają dwa wydatne ryzality – alkierze. Na osi elewacji ogrodowej znajdowało się drugie wejście do budynku. Nad nim wmurowano tablicę fundacyjną z 1646 r., obecnie zaginioną. Elewacje pałacu były skromno dekorowane. Z detali architektonicznych do dziś przetrwały kamienne renesansowe obramowania otworów okiennych i kilka portali. Układ wnętrz dwutraktowy, z centralnie położoną sienią i korytarzem między traktami w części zachodniej budynku. Pomieszczenia nakrywały sklepienia kolebkowe z lunetami, stropy belkowane i płaskie sufity z dekoracją fasetową. Ruiny pałacu nie są zabezpieczone przed wejściem, wokół budynku brak informacji na temat jego sytuacji własnościowej, prawdopodobnie należy do władz samorządowych. Ruiny otacza zaniedbany park krajobrazowy, z fragmentarycznie zachowanymi alejami grabowymi oraz resztkami dawnej fosy.
Zabytki w Głębowicach
Do rejestru zabytków w Głębowicach wpisano: kościół p.w. NMP z Góry Karmel, cmentarz przykościelny i aleję dojazdową (9.12.1968 r., nr rej.: A-71 i 20.04.1978 r., nr rej.: A-294/78); zespół pałacowy: ruina pałacu i park (20.04.1978 r., nr rej.: A-295/78).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Głębowic zapewniają dosyć często kursujące autobusy PKS z Oświęcimia. Niestety obecnie z Górnego Śląska bardzo trudno dotrzeć do samego Oświęcimia. Pod koniec 2010 r. ostatecznie zlikwidowano połączenie kolejowe pomiędzy Katowicami i Oświęcimiem. W tej chwili na wspomnianej trasie kursują tylko autobusy. Podróżującym własnym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 44 do Oświęcimia, dalej DK 948 w stronę Kęty i DK 949 w kierunku Polanki Wielkiej. W Osieku z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogę do Głębowic. Park i pałac znajdują się na wschód od drogi Głębowice – Polanka Wielka. Odległość: w jedną stronę około 65 km. Na miejscu samochód trzeba zostawić na obrzeżach parku.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2011 r.
