Powiat oświęcimski, gmina Kęty
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają XIV w., wioska została lokowana na prawie niemieckim, prawdopodobnie na tzw. surowym korzeniu na ziemiach należących do Piastów oświęcimskich. Pierwsza wzmianka o Bulowicach pochodzi z wystawionego w 1377 r. dokumentu księcia Jana III oświęcimskiego. Kolejna informacja o miejscowości pochodzi z 1445 r. z dokumentów podziału dzielnicy oświęcimskiej, z której wydzielono księstwo zatorskie. W 1455 r. po raz pierwszy był wzmiankowany właściciel majątku w Bulowicach, Piotr z Bulowic. Dobra w Bulowicach pozostały w rękach jego potomków do połowy XVII w., po raz ostatni przedstawiciele rodziny Bulowskich pojawili się w księgach księstwa oświęcimskiego w latach 1641-1647. Związki Bulowic ze Śląskiem kończą się w 1456 r. kiedy to wszedł w życie akt sprzedaży księstwa oświęcimskiego, przez księcia Jana IV królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Księstwo oświęcimskie wraz z zatorskim ostatecznie inkorporowano do Królestwa Polskiego w 1564 r., tworząc z nich w ramach województwa krakowskiego, tzw. powiat śląski. Obszar ten w wyniku I rozbioru Polski w latach 1772-1918 znajdował się pod władzą Habsburgów, następnie wszedł w skład odrodzonego państwa polskiego. Obecnie powiat oświęcimski jest częścią województw małopolskiego, a jego związki ze Śląskiem zostały zapomniane. Powracając do tematu Bulowic, wioska od co najmniej początku XVII w. podzielona była na kilka majątków, których właściciele często się zmieniali. Działy w Bulowicach na przestrzeni wieków należały m.in. do rodzin: Przyłęckich, Russockich, Dąbskich, Mięcińskich, Osowskich, Bieleckich, Łodzińskich, Wolskich, Bobrowskich, Błeszyńskich. Prawdopodobnie około 1817 r. baron Karol Larisch z Osieku nabył od Ignacego Błeszyńskiego Bulowice Górne, w których jakieś trzy dekady później zamieszkał jego syn Edmund Larisch, żonaty z Jessey Marią z Mapeltoft – Paterson, córką Johna Patersona właściciela Castle Huntley w Szkocji. Edmund Larisch w II połowie XIX w. wykupił pozostałe majątki w Bulowicach i połączył je w jedną posiadłość. W 1882 r. ufundował nowy, neogotycki pałac, dla którego inspiracją był wspomniany wyżej szkocki zamek. Rodzina Larischów zamieszkiwała w rezydencji w Bulowicach do początku drugiej wojny światowej. Następnie budynek został zajęty przez niemieckie władze okupacyjne, które według różnych źródeł urządziły w nim mieszkania dla niemieckich osiedleńców, szkołę bądź też sanatorium dla powracających do zdrowia rannych żołnierzy. Edmund i Aleksander Larisch, ponieważ nie podpisali volkslisty zostali wysłani do obozów koncentracyjnych, na szczęście pobyt w nich przeżyli. W styczniu 1945 r. do Bulowic wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. W tym czasie pałac został ograbiony i zdewastowany, prawdopodobnie zarówno przez żołnierzy rosyjskich, jak i mieszkańców miejscowości. Na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej majątek Larischów wraz z rezydencją został przejęty przez państwo, a rodzina musiała się wyprowadzić poza powiat oświęcimski. W budynku w 1948 r. urządzono Sanatorium Przeciwgruźlicze, a w 1977 r. Zamknięty Szpital Leczenia Odwykowego. Szpital został zamknięty w 2008 r. i od tego czasu pałac nie jest użytkowany. Obiekt pozostaje własnością Skarbu Państwa, ale spadkobiercy dawnych właścicieli czynią starania o jego odzyskanie. Pałac wraz z otaczającym go parkiem krajobrazowym otoczone są ogrodzeniem, nie ma możliwości zwiedzania zabytku. Adres: ul. Zamkowa 15.
Neogotycki pałac w Bulowicach został wzniesiony najprawdopodobniej według projektu Andrzeja Walczoka. Budynek murowany z cegły, potynkowany, zbudowany na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, nakryty płaskim dachem. Fasada siedmioosiowa z centralnym ryzalitem z podcieniem na parterze i loggią na pierwszym piętrze. Dominantą budynku jest ośmioboczna czterokondygnacyjna baszta, w elewacji tylnej mniejsza, kwadratowa wieża. Neogotycki kostium rezydencji nadają przede wszystkim: krenelaż, sterczyny, nadokienniki. Budynek do niedawna użytkowany, w dobrym stanie zachowania, niestety niepewna przyszłość może ten stan szybko zmienić.
Zabytki w Bulowicach
Zespół pałacowy (pałac i park) w Bulowicach został wpisany do rejestru zabytków sztuki: 22.08.1969 r., pod nr rej.: A-150 i ponownie 8.09.1980 r., pod nr rej.: A-376/78.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Bulowic nie przedstawia problemu, ponieważ w miejscowości znajduje się dworzec kolejowy na linii Bielsko-Biała – Kraków. Co prawda pociągi z Bielska-Białej do Krakowa kursują rzadko, ale dużo częściej jeżdżą pociągi z Bielska do Wadowic, również zatrzymujące się w Bulowicach. Do Bielska-Białej można bardzo łatwo dojechać pociągiem z Katowic. Podróżującym własnym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 44 do Oświęcimia, dalej DK 948 do Kęt i DK 52 w stronę Andrychowa. Przez Bulowice prowadzi ta ostatnia trasa, pałac znajduje się na prawo od drogi, trzeba do niego podjechać boczną ulicą. Odległość: w jedną stronę około 75 km. Na miejscu samochód można zostawić przed bramą prowadzącą na teren zespołu pałacowo – parkowego.
Damian Dąbrowski,
Październik 2010 r.
