Powiat brzeski, gmina Skarbimierz
(nazwa niemiecka: Schwanowitz, Kreis Brieg)
Pierwsza wzmianka o miejscowości: dzieje miejscowości sięgają XIII w., już w 1295 r. wzmiankowany był kościół w Zwanowicach.
Rys historyczny i stan obecny:
Na temat właścicieli Zwanowic nie posiadamy zbyt wielu informacji. Wioska przez kilka stuleci należała do rodu von Waldau. W miejscowym kościele znajduje się płyta nagrobna Krzysztofa von Waldau (zm. 1595 r.), koniuszego księcia brzeskiego Jerzego II (zm. 1586 r.) i portret Jana Bernarda von Waldau (zm. 1678 r.). Na początku XVIII w. Anna von Waldau ze Zwanowic koło Brzegu została żoną Moryca von Frankenberg (1668-1752) ze Skorkowa. W XIX w. posiadłość w Zwanowicach być może należała do rodziny von Stutterheim. W 1851 r. Fryderyk Gustaw Konstantyn (1819-1891), syn Adama Fryderyka Gustawa von Pfeil z Janowa ożenił się w Zwanowicach z Elizą von Stutterheim (1832-1892). W 1882 r. Karl Wilhelm Remus von Woyrsch (1814-1899), tajny radca i członek Izby Panów, nabył majątek w Zwonowicach koło Brzegu. Z małżeństwa z Cecylią von Websky (1825-1903), miał między innymi syna Martina Wilhelma Remusa (1847-1920), pruskiego oficera, który w 1917 r. otrzymał stopień feldmarszałka. Drugi syn Karla Wilhelma i Cecylii, Günther von Woyrsch (1858-1923) otrzymał w spadku dobra w Zwanowicach. W 1890 r. poślubił on Gertrudę Fryderykę Luizę (1866-1956), córkę Fryderyka Gotarda Ewalda von Pfeil z Krzyżowic. W księgach adresowych z 1905 i 1921 r. Günther von Woyrsch pojawia się jako właściciel posiadłości w Zwanowicach liczącej w 1905 r. 758 ha i w 1921 r. 689 ha. Według księgi adresowej z 1937 roku majątek o powierzchni 648,5 ha należał do Udo von Woyrsch. Udo (1895-1983) ostatni właściciel Zwanowic, syn Günthera i Gertrudy w przeciwieństwie do stryja nie przyniósł chwały swej rodzinie. W latach 30-tych XX w. był bliskim współpracownikiem Heinricha Himmlera, który mianował go dowódcą SS na Śląsku. W 1934 roku współorganizował tzw. Noc Długich Noży we Wrocławiu, rok później został mianowany SS-Obergruppenführerem. W 1939 r. podczas kampanii wrześniowej dowodził Einsatzgruppe przeprowadzającą pacyfikację polskiego Górnego Śląska. Liczne mordy i nadużycia popełniane przez jego oddział doprowadziły do wycofania go ze Śląska. W latach 1940-1944 był wyższym dowódcą sił SS i policji w Dreźnie, tam też w 1941 r. awansował na generała policji. Po wojnie mimo iż dwukrotnie sądzony i skazany za zbrodnie wojenne, w 1948 i w 1957 r., ostatecznie spędził w więzieniach tylko kilka lat. Majątek rodziny von Woyrsch po 1945 roku został znacjonalizowany i przekazany w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Po upadku PGR-u w latach 90-tych XX w. zarządzały nim agencje Skarbu Państwa. Obecnie pałac w Zwonowicach stanowi własność prywatną, budynek odnowiony, w bardzo dobrym stanie technicznym można zobaczyć tylko z zewnątrz, z większej odległości. Teren wokół pałacu i parku jest ogrodzony.
Pałac
Późnobarokowy pałac w Zwanowicach został zbudowany pod koniec XVIII w. Przebudowany w 1898 r., kiedy to między innymi w elewacji północnej wzniesiono przybudówkę, remontowany w 1959 r. i po 2007 r. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z powiekami. Fasada (elewacja południowa) dziewięcioosiowa, z centralnym pozornym ryzalitem mieszczącym główne wejście do budynku, zamknięte łukiem spłaszczonym. Ponad częścią środkową pałacu niewielki szczyt. W elewacji tylnej po bokach dwa wydatne ryzality, połączone nowszą dobudówką z tarasem. Elewacje ozdabiają boniowane naroża i cokół, płyciny międzyokienne i obramowania otworów okiennych z kluczem. Układ wnętrz przekształcony, dwutraktowy, z korytarzem między traktami i centralnie usytuowaną sienią, w przedłużeniu której klatka schodowa. W większości pomieszczeń płaskie stropy z sufitami o dekoracji fasetowej i plafonami. Na północ od pałacu rozpościera się niewielki park krajobrazowy (1,53 ha) założony w pierwszej połowie XIX w. W parku przeważa drzewostan liściasty: lipy, klony, dęby, kasztanowce, wiązy, wierzbie i topole, występują również pojedyncze okazy cisów, świerków, daglezji i żywotników. Z rzadziej spotykanych gatunków warto zwrócić uwagę na tulipanowca amerykańskiego, korkowca amurskiego i buk zwyczajny odmiany purpurowej. W parku blisko pałacu znajduje się niewielka polana ze stawem. W pobliżu rezydencji zachowane zabudowania dawnego folwarku pochodzące z 1825 roku. Zbudowane w stylu klasycystycznym otaczają z trzech stron dziedziniec gospodarczy.
Zabytki w Zwanowicach
Do rejestru zabytków w Zwanowicach wpisano: kościół filialny p.w. MB Królowej Polski (8.04.1964 r., nr rej.: 775/64); dawną plebanię (15.10.1966 r., nr rej.: 1535/66); zespół pałacowy (8.04.1964 r., nr rej.: 776/64): pałac, park (osobny wpis 30.12.1983 r., nr rej.: 89/83), folwark: czworak, spichrz, dwie stodoły, oborę.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Zwanowic jest praktycznie nie możliwy, w miejscowości zatrzymują się bardzo rzadko kursujące autobusy PKS z Brzegu. Do samego Brzegu można bez problemu dojechać pociągiem, np. z Gliwic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w stronę Wrocławia, następnie DK 46 i DK 94 w kierunku Brzegu, do miejscowości Strzelniki, gdzie należy skręcić w prawo w lokalną drogę do Zwanowic. Odległość: w jedną stronę około 120 km. Samochód najlepiej zaparkować przy kościele, bardzo blisko pałacu.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2011 r.
