Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Pawłowiczki
(nazwa niemiecka Ostrosnitz, w latach 1938-1945 Schneidenburg, Kreis Cosel)
Zabytki w Ostrożnicy
Do rejestru zabytku nie wpisano żadnego obiektu w Ostrożnicy.
Do ewidencji zabytków wpisano m.in. kościół parafialny, plebanię, zabudowania zespołu folwarcznego: spichlerz (ul. Parkowa 3), kuźnię (ul. Parkowa 3), budynek gospodarczy (u. Parkowa 14).
Miejscowość wzmiankowano w 1531 roku jako Ostronicza, a w 1532r. pod nazwą Osstrossnitze. W 1783 roku majątek w Ostrożnicy wchodził w skład państwa stanowego Polska Cerekiew. Właścicielem majoratu był Anton hrabia von Gaschin (ur. 1726r., zm. 1796r.). W wiosce znajdował się katolicki kościół parafialny, szkoła, folwark, 34 gospodarstwa kmieci, 20 zagrodników, 20 chałupników oraz młyn. Ostrożnica liczyła 369 mieszkańców. Kolejnym właścicielem majoratu został Franz Georg Adam von Gaschin (zm. 1799r.), młodszy brat Antoniego. Następnie dobra otrzymał w spadku ich bratanek Franz Anton (ur. 1766r., zm. 1827r.). Borykający się z licznymi problemami finansowymi Franz Anton von Gaschin był zmuszony zacząć wyprzedawać rodzinne posiadłości. Przed 1821 rokiem von Promnitz odkupił od niego klucz dóbr obejmujący Cisek, Landzmierz, Ostrożnicę, Przedborowice, Sukowice i Zakrzów. Włości te liczyły 1238ha powierzchni. W 1830 roku porucznik von Promnitz pozostawał właścicielem Ostrożnicy. W wiosce wzmiankowano 117 domów, 570 katolickich mieszkańców, katolicki kościół parafialny i szkołę, wiatrak, młyn wodny oraz cegielnię. W 1845 roku właścicielem majątku był już hrabia von Larisch-Männich, W opisie Ostrożnicy wymieniono 154 domy, katolicki kościół parafialny, młyn wodny, wiatrak, gorzelnię, cegielnię oraz hodowlę 1800 owiec merynosów i 364 sztuk bydła. Wieś liczyła 1327 mieszkańców, w tym 25 ewangelików. Częścią miejscowości był folwark Gotthardsberg. Wzmiankowano w nim 3 domy i 9 katolickich mieszkańców. Cesarsko-królewski szambelan Heinrich hrabia Larisch-Männich pozostał właścicielem dóbr do około 1866 roku. W 1872 roku majątek w Ostrożnicy należał już do Leo hrabiego von Larisch-Männich, mieszkającego we Freistadt w Austrii. Przed 1894 rokiem państwo stanowe Ostrożnica odziedziczył Georg hrabia von Larisch-Männich z Pardubic w Czechach. Włości poza Ostrożnicą obejmowały majątki Przeborowice, Zakrzów i Sukowice. Dobra rycerskie Ostrożnica z folwarkami Gotthardsberg i Fabrikshof liczyły 431ha, w tym 402ha pól uprawnych, 10ha łąk, 19ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy majątku działała gorzelnia. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił inspektor Piltz mieszkający w Ostrożnicy. Około 1898 roku szambelan królewski Georg hrabia von Larisch-Männich zamieszkał w rezydencji w Zakrzowie. W jego rękach majątek w Ostrożnicy pozostał przynajmniej do 1905 roku. Przez cały czas generalnym pełnomocnikiem pozostawał nadinspektor Piltz z Ostrożnicy. Przed 1909 rokiem włości nabył pruski skarb państwa. W 1909 roku majątek wraz z Przeborowicami i folwarkami Gotthardsberg oraz Fabrikshof dzierżawił od królewskiej domeny radca ekonomiczny Emil Janetzki. Folwarki nadzorował inspektor Wehofski. Grunty liczyły 666ha, w tym 607ha pól uprawnych, 34ha łąk, 1ha pastwisk, 3ha wód, 1ha lasu, 4ha ogrodu, 16ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie działała gorzelnia. Majątek specjalizował się w hodowli koni, bydła czarno-białego wschodniofryzyjskiego, a także owiec rasy Hampshire down. Dobrze rozwinięty był przemysł nasienny. Prowadzono doświadczenia z nowymi odmianami zbóż, m.in. wyhodowano pszenicę jarą. Emil Janetzki zmarł po 1912 roku. W 1917 roku włości dzierżawiła wdowa Pani Ida Janetzki. Inspektorem pozostawał Wehofski. W gospodarstwie działała gorzelnia oraz elektrownia. Działalność koncentrowano na hodowli bydła czarno-białego wschodniofryzyjskiego oraz niemieckiej świni rasy szlachetnej. Uprawiano głównie buraki cukrowe, len, dobrze rozwinięty był przemysł nasienniczy. Buraki cukrowe dostarczano do zakładu w Polskiej Cerekwi, a mleko do mleczarni w Pawłowiczkach. W 1921 roku generalnym administratorem był królewski dzierżawca Curt Janetzki z Prusinowic w powiecie nyskim. Pani Ida Janetzki zmarła zapewne pomiędzy 1921 a 1926 rokiem. W 1926 roku Curt Janetzki z Prusinowic dzierżawił już od domeny majątki Ostrożnica i Przeborowice z folwarkami Gotthardsberg, Fabrikshof oraz Katharinenhof. Gospodarstwo prowadził nadinspektor Paul Arlt. Powierzchnia włości w dalszym ciągu wynosiła 666ha, w tym 604ha pól uprawnych, 29ha łąk, 9ha wód i lasu, 4ha ogrodu, 20ha grobli, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Dobra należały do skarbu państwa do końca drugiej wojny światowej. Curt Janetzki pozostał dzierżawcą przynajmniej do 1937 roku. Zmieniali się jedynie inspektorzy zarządzający posiadłością. Po 1930 roku Paula Arlta zastąpił Lattner. Curt Janetzki z czasem przeprowadził się do Wrocławia. Powierzchnia włości nie uległa zmianie i w 1937 roku liczyły one 666ha, w tym 604ha pól uprawnych, 29ha łąk, 9ha wód i lasu, 4ha ogrodu, 20ha grobli, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w 1913 roku
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 29.11.2021r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 29.11.2021r.)
Pałac powstał zapewne w XIX wieku pod rządami rodu von Larisch-Männich. Budynek często pełnił funkcję siedziby zarządców majątku. W pierwszej połowie XX wieku zapewne był przebudowywany przez dzierżawców posiadłości, rodzinę Janetzki. Rezydencja posiadała cechy barokowe i klasycystyczne, była zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu, wysoko podpiwniczona, dwukondygnacyjna, z mieszkalnym poddaszem w dachu mansardowym z lukarnami i powiekami. Fasada pałacu była siedmioosiowa z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem, który mieścił główne wejście. Ryzalit akcentował trójkątny przyczółek. W narożu znajdowała się parterowa kwadratowa dobudówka. Nieregularną bryłę urozmaicały kolejne przybudówki w elewacji tylnej. W jednej z nich umieszczone było dodatkowe wejście do budynku poprzedzone schodami. Przybudówkę wieńczył taras. Elewacje ożywiały podziały ramowe, wykonane za pomocą gzymsów i boniowanych lizen w narożach. Okna ozdabiały obramowania i podokienniki, z których część posiadała dekorację festonową. Do rezydencji przylegał park. Pałac przetrwał działania wojenne w 1945 roku. Nie został jednak zasiedlony co przesądziło o jego losie. Budynek zaadaptowano na magazyn zbożowy. Pod koniec lat 40-tych XX wieku doszło do pożaru, być może w wyniku podpalenia. Uszkodzony pałac rozebrano na materiał budowlany. Obecnie w miejscu rezydencji znajduje się prywatny dom. Za domem rozciąga się niewielka pozostałość parku. Po przeciwnej stronie ulicy wznoszą się rozległe zabudowania gospodarcze. Przez wiele lat działała w nich gorzelnia nr 766, część przedsiębiorstwa Śląskie Gorzelnie Rolnicze. Następnie prywatna firma prowadziła skład. Obecnie część budynków zrujnowana, reszta powoli niszczeje. Teren wygląda jak strefa wojny. Wszędzie gruz, złom, wraki pojazdów, zagłębienia terenu. W tym przygnębiającym krajobrazie upadku najlepiej prezentuje się ogromny spichlerz.
Rezydencja w I połowie XX wieku
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 29.11.2021r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 29.11.2021r.)
Ostrożnica położona jest nieco ponad 20 kilometrów na południowy-zachód od Kędzierzyna – Koźla. Najszybszy dojazd zapewniają DK 40 i DK 38 prowadzące przez Reńską Wieś w kierunku Głubczyc i granicy czeskiej. W miejscowości Pawłowiczki należy skręcić w lokalną drogę (ul. Raciborska) do Ostrożnicy. Dawny majątek znajduje się we wschodniej części wioski przy ulicy Parkowej.
Dokładne miejsce po nieistniejącym pałacu:
50.24482836563559, 18.08901393732099
Damian Dąbrowski,
Listopad 2021r.
