Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Reńska Wieś
(nazwa niemiecka: Komorno, w latach 1936-1945 Altenwall, Kreis Cosel)
Rys historyczny i stan obecny
Początki osadnictwa w okolicach Komorna sięgają IX stulecia. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych dotycząca wioski pochodzi z 1202 roku. W dokumencie księcia kozielskiego i oleśnickiego Konrada IX Białego Młodszego jako właściciel Komorna wymieniony został Saul Twardawa. W szesnastym stuleciu majątek w miejscowości należał do rodziny von Gusnar. Przedstawiciele tej rodziny po utracie posiadłości również w kolejnych stuleciach używali przydomku z Komorna. W 1590 roku właścicielem wioski był już Jan Czornberg, na początku XVII wieku pełniący funkcję asesora sądu ziemskiego księstwa opolsko – raciborskiego. W 1783 roku majątek należał do Pana von Mannstein. W Komornie znajdował się "ładny zamek", jednak został on spalony w czasie wojny siedmioletniej. W miejscu zniszczonej rezydencji obecny właściciel wybudował klasycystyczny dwór. Komorno składało się z dwóch folwarków i 29 gospodarstw zagrodniczych. W wiosce działał także młyn. Wokół miejscowości przeważały łąki. Lasów było bardzo niewiele. W 1830 roku majątek należał do niejakiego Pana Festa. W skład posiadłości wchodził też folwark Buda. W tym czasie w 47 domach mieszkało 279 osób, z których zaledwie cztery były wyznania ewangelickiego. Katolicy z Komorna podlegali parafii w Twardawie, w powiecie prudnickim. W samym Komornie działała katolicka szkoła. W 1845 roku właścicielem dóbr rycerskich był radca intendentury Engels. Liczba mieszkańców Komorna wzrosła do 380, w tym 17 osób było wyznania ewangelickiego. Wybudowano również trzy nowe budynki mieszkalne. W 1855 roku Komorno liczyło 350 mieszkańców, w 1861 roku – 440 mieszkańców, w tym 433 katolików i 7 ewangelików. W 1858 roku Eduard Tillgner odkupił od Engelsa majątek w Komornie. Większość gruntów wykorzystywano jako pola uprawny, było też sporo łąk, natomiast niewielką powierzchnię zajmował ogród oraz lasy. Hodowano bydło, konie i owce. Eduard Tillgner wzmiankowany był jako właściciel dóbr rycerskich w Komornie do 1876 roku. Pomiędzy 1876 a 1886 rokiem posiadłość przeszła w ręce hrabiny Sophie von Stillfried-Rattonitz z Wrocławia. W jej imieniu folwarkiem zarządzał inspektor Heyse. Majątek liczył 424ha, w tym 321ha pól uprawnych, 79ha łąk, 11ha lasów, 13ha dróg i podwórzy gospodarczych. W dalszym ciągu hodowano konie, bydło i owce, pojawiła się również hodowla trzody chlewnej. Hrabina Sophie von Stillfried und Rattonitz pozostała właścicielką włości przynajmniej do 1912 roku. Zmieniali się tylko inspektorzy zarządzający gospodarstwem. W 1894 odnotowano inspektora Lauterbacha, w latach 1902-1917 wzmiankowany był inspektor Oswald Heppner. Około 1917 roku majątek otrzymała w spadku Pani Maria Eleonora von Aulock, z domu hrabina von Stillfried. Inspektor Oswald Heppner został jej pełnomocnikiem. W tym czasie powierzchnia dóbr wynosiła 428ha: 308ha pól uprawnych, 82ha łąk, 20ha lasów, 4ha parku, 2ha ogrodu, 12ha dróg i podwórzy gospodarczych. Uprawiano zboża oraz buraki cukrowe. W hodowli przeważało bydło wschodniofryzyjskie. Pani Maria Eleonora von Aulock wzmiankowana była w księgach adresowych do 1926 roku. Za jej rządów majątek w Komornie powoli podupadał. W 1921 roku liczył 393ha, a pięć lat później już tylko 300ha. Przed 1930 rokiem część gruntów została rozparcelowana przez Śląskie Towarzystwo Kredytowe Ziemskie z Opola. Właścicielem tzw. resztówki (Restrittergut) został Ludwig Deloch z Dobieszowic w powiecie prudnickim (auf Dobersdorf). Folwarkiem zarządzał inspektor Willy Lehmann. Powierzchnia majątku wynosiła 189ha, w tym 135ha pól uprawnych, 22ha łąk i pastwisk, 23ha lasów, 9ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Ludwig Deloch posiadał dobra w Komornie przynajmniej do 1937 roku. W ciągu kilku lat udało mu się nieco ponownie powiększyć ich powierzchnię. W 1937 roku wynosiła ona 209,6ha, w tym 135ha pól uprawnych, 30ha łąk, 4ha pastwisk, 0,6ha stawów, 26ha lasów, 5ha łoziny, 9ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano m.in. bydło nizinne. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark wykorzystywało Państwowe Gospodarstwo Rolne, natomiast dwór przekazano na cele edukacyjne. Z czasem w sąsiedztwie parku wybudowano nowe obiekty szkolne. Obecnie dwór wraz z parkiem pozostaje w gestii władz samorządowych, którym podlega Zespół Szkół w Komornie. Zabudowania gospodarcze należą do majątku Agencji Nieruchomości Rolnych.
Dwór
Klasycystyczny dwór został zbudowany w miejscu starszej siedziby szlacheckiej około 1760 r. W październiku 1760 roku podczas oblężenia twierdzy kozielskiej rezydował w nim generał baron Ernest Gideon von Laudon. Kilkadziesiąt lat później, podczas oblężenia Koźla przez wojska napoleońskie w 1807 roku dwór ponownie pełnił funkcję kwatery wojskowej. Przebywali w nim dowodzący oblężeniem bawarscy generałowie: Bernard Erasmus von Deroy i Clemens von Raglovich. Skromna rezydencja w Komornie nie została rozbudowana przez kolejnych właścicieli i w oryginalnej formie przetrwała do XX wieku. Zabytek został uszkodzony w końcowej fazie drugiej wojny światowej. Do 1947 roku dwór odbudowano. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, jednokondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakrytym dachem mansardowym z lukarnami. Fasada dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym piętrowym ryzalitem mieszczącym główne wejście. Wejście poprzedza taras ze schodami. Ryzalit fasady wieńczy trójkątny przyczółek z okulusem. Elewacja tylna również dziewięcioosiowa, z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem, przed którym znajduje się taras ze schodami. Elewacje dworu zachowały skromne dekoracje w postaci drewnianych obramień drzwiowych i stiukowych obramień części otworów okiennych. Układ wnętrz dwutraktowy z centralnym holem i salonem. Piwnice nakrywają sklepienia kolebkowe i kolebkowe z lunetami, w pozostałych pomieszczeniach płaskie stropy. Dwór otacza park z około 1800 roku, ze stawem i sztuczną wyspą. W drzewostanie parku warto zwrócić uwagę na pomnikowy okaz platana klonolistnego rosnący przy rezydencji. Wśród zabudowań pofolwarcznych zachowany spichlerz, kuźnia i obora z pierwszej połowy XIX wieku.
Informacje praktyczne:
Dojazd komunikacją publiczną do Komorna zapewniają autobusy przewoźnika Arriva Sp. z o.o., kursujące m.in. z Kamionki, Kędzierzyna-Koźla, Krapkowic, Opola i Raciborza. Najlepsze połączenie jest z Kędzierzynem-Koźlem. Do stacji kolejowej w Koźlu można dotrzeć pociągiem np. z Gliwic, Opola lub Wrocławia. Z Koźla do dzielnicy Kędzierzyn kursują autobusy komunikacji miejskiej. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Kędzierzyna-Koźla, następnie obwodnicą miasta (DK40) do skrzyżowania z DK45. Tą ostatnią trasą trzeba skierować się w prawo w stronę Opola. Droga krajowa nr 45 prowadzi przez Komorno. Na końcu miejscowości należy skręcić w lewo w ulicę Harcerską. Dwór położony jest na północny-zachód od tej ulicy. Odległość: w jedną stronę około 50 km. Samochód najlepiej zostawić na parkingu w pobliżu Zespołu Szkół. Dokładny adres: Komorno, ul. Harcerska 81. W okolicy godne zobaczenia są pałace w Większycach i Trawnikach.
Damian Dąbrowski,
styczeń 2009 r., aktualizacja wrzesień 2013r.
