Powiat kluczborski, gmina Wołczyn
(nazwa niemiecka: Rosen, Kreis Kreuzburg)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o Rożnowie pochodzi z 1297 r. kiedy to książę Henryk głogowski nadał osadę Dytrykowi von Frankenberg i Janowi von Skassow. Niedługo później cały Rożnów znalazł się w rękach Frankenbergów z Proślic. Frankenbergowie przybyli na Śląsk w XIII w. z okolic Chemnitz w Miśni, chociaż według własnej tradycji wywodzą się z Nadrenii-Palatynatu. Ród ten blisko związany z książętami piastowskimi z Głogowa, ale także Żagania i Brzegu szybko powiększał swoje posiadłości i przez kilka wieków należał do najbardziej znaczących rodzin ziemi kluczborskiej. Po Dytryku właścicielem Rożnowa i Proślic został jego starszy syn Teodor (zm. po 1320 r.), który włości podzielił między dwóch synów. Starszy z nich, Ginter (zm. po 1342 r.) odziedziczył Rożnów. Następnie majątek ten należał do syna Gintera, Hedanusa, oraz wnuka Gintera, Konrada, zmarłego bezpotomnie. Po jego śmierci Rożnów przejął Heydanus von Frankenberg, potomek młodszego syna Dytryka. Kolejnym właścicielem majątku został brat Heydanusa, Jan, do którego należały też Proślice, Wojsławice i Nasale. W XVI w. rodzinne posiadłości zostały podzielone pomiędzy trzech wnuków Jana von Frankenberg-Proschlitz, którzy zapoczątkowali trzy nowe linie rodu: Dom Proślice, Dom Roszkowice i Dom Miechowa. Rożnów przypadł w udziale Krzysztofowi Sebastianowi, założycielowi Domu Roszkowice. Następnie wioskę otrzymał jego syn Krzysztof Wilhelm, ostatni z Frankenbergów wzmiankowany w Rożnowie. W XVII w. dobra należały już do rodu von Sebottendorf. W 1699 r. jako właściciel Rożnowa wymieniony został Karol Wacław von Sebottendorf. Wiek XVIII przyniósł liczne zmiany właścicieli majątku, które trudno odnotować. Wioska należała między innymi do Marcina Fryderyka von Koblinsky i Krystiana von Moehring. Około połowy osiemnastego stulecia Rożnów otrzymał wraz z ręką Zofii Luizy von Moehring, pruski generał Gustaw Adolf von Eben und Brunnen. W rękach rodziny von Eben majątek został do XIX w., kiedy to zakupił go Dorotheus von Gladis. W 1862 r. posiadłość nabyła rodzina von Treu, której przedstawiciele pozostali w Rożnowie do 1945 r. Majątek po drugiej wojnie światowej został znacjonalizowany, a dawny folwark przekształcono w Państwowe Gospodarstwo Rolne. W pałacu wzniesionym około połowy XIX w. przez Dorotheusa von Gladis urządzono biura i mieszkania. Rezydencja pozostawała w dobrym stanie technicznym do początku XXI w. Niestety sprzedana prywatnemu inwestorowi została w ciągu kilku lat doprowadzona do ruiny. Od 2007 roku służby konserwatorskie wydały trzy nakazy konserwatorskie dotyczące zabezpieczenia zabytku, żaden z nich nie został zrealizowany. W drugiej połowie 2010 roku miała miejsce zmiana właściciela pałacu. Nie miała ona jednak wpływu na los obiektu. Kolejny inwestor nie wykonywał nakazów konserwatorskich i na wniosek OWKZ został ukarany grzywną przez Sąd Rejonowy w Kluczborku. Co ciekawe właściciel następnie otrzymał dotację Wojewódzkiego Opolskiego Konserwatora Zabytków i przygotował projekt zabezpieczeń, prac budowlanych jednak nie podjął. W 2013 roku OWKZ rozważał podjęcie remontu zastępczego. Postępujące zniszczenia pałacu i brak środków uniemożliwiły jego realizację. Obecnie (grudzień 2014r.) właściciel próbuje sprzedać zrujnowany pałac.
W lepszym stanie niż sama rezydencja są otaczające dziedziniec folwarczny budynki gospodarcze. W 2009 znajdowały się pod zarządem Agencji Nieruchomości Rolnej O/T w Opolu, dzisiaj być może są własnością prywatną.
Widokówka z Rożnowa z przed 1945 roku i stan pałacu w lipcu 2009 roku
Pałac
Neogotycki pałac z połowy XIX w., wzniesiony być może według planów Carla Johanna Lüdecke, murowany z cegły, potynkowany. Zbudowany na planie prostokąta, na wysokich piwnicach, parterowy, z użytkowym poddaszem i dwukondygnacyjną wieżą w narożniku południowo-wschodnim, korpus nakryty dachem siodłowym, wieża płasko zadaszona. Asymetryczną bryłę pałacu ożywiają liczne ryzality, wykusze i lukarny. Bogato dekorowane elewacje zdobią schodkowe szczyty, sterczyny, pinakle, pilastry, płyciny z ornamentem ostrołukowym, maswerkowym i laskowaniem, fryzy arkadowe i ostrołuczne z wypełnieniem maswerkowym. Ponad oknami elewacji północnej gzymsy nadwieszone, a nad trzema oknami poddasza kartusze herbowe. Na osi budynku sień i klatka schodowa. Piwnice zamykały murowane sklepienia, prawdopodobnie kolebkowo-krzyżowe, pozostałe pomieszczenia nakryte były płaskimi stropami drewnianymi. Obecnie stropy zostały zniszczone, a sklepienia zawalone, w stosunkowo dobrym stanie pozostaje klatka schodowa, być może dlatego, że jest jeszcze potrzebna wandalom i złodziejom doprowadzającym do ruiny resztę budynku. Teren wokół pałacu w Rożnowie nie jest ogrodzony, obiekt nie zabezpieczony przed wejściem. Wokół brak jakichkolwiek informacji o sytuacji własnościowej. Właściciel w przeciwieństwie do różnego typu szabrowników kompletnie nie interesuje się pałacem. Obiekt powinien zostać jak najszybciej przejęty przez państwo. W tej sprawie przeraża bezczynność służb konserwatorskich z Opola, jeszcze parę lat i po pięknym zabytku z Rożnowa pozostaną tylko zdjęcia i wspomnienia. Powyższy opis pochodzi z 2010 roku. Obecnie z pałacu pozostało tylko kilka ścian zewnętrznych co widać na zamieszczonych poniżej zdjęciach.
Od zachodu pałac sąsiaduje z dziedzińcem gospodarczym. Wokół dziedzińca wybudowano w XIX w. oborę, wozownię i kuźnię z masztalernią. Z budynków gospodarczych wyróżnia się kuźnia z wieżą o konstrukcji szkieletowej. Od wschodu do rezydencji przylega niewielki park, którego początki sięgają XVIII w. Obecnie przeważają w nim nowsze nasadzenia, na uwagę zasługują pojedyncze okazy dębów, lip, jesionów, kasztanowców oraz aleja grabowa.
Rzeczywistość pokazała, że pałac w Rożnowie tylko teoretycznie podlega ochronie konserwatorskiej. Dnia 06.05.1965 r. budynek został wpisany do rejestru zabytków sztuki pod nr 1005/65, nieco później, dnia 25.08.1976 r. do rejestru wpisano również park – nr A-13/76.
Podczas wizyty w Rożnowie warto podejść do kościoła filialnego p.w. śś. Piotra i Pawła. Kościół został wzniesiony w 1788 r. dla ewangelików (p.w. Świętej Trójcy), odnowiony w 1930 r., od 1945 r. należy do katolików. Drewniana świątynia z czworoboczną wieżą w konstrukcji słupowej i nawą o konstrukcji zrębowej z wydzielonym prezbiterium zamkniętym trzybocznie. Wewnątrz w głównym ołtarzu zachowany gotycki tryptyk z początku XVI w. Przy kościele kaplica grobowa w kształcie piramidy wzniesiona przez generała brygady republiki Kolumbii Fryderyka von Eben und Brunnen dla ojca, pruskiego generała Gustawa Adolfa Augusta. Kościół w Rożnowie wpisano do rejestru zabytków 10.12.1953 r. pod nr 71/53, a piramidę 12.10.2003 r. pod nr A-25/2003.
Ruiny pałacu, folwark i park w sierpniu 2014r.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Rożnowa jest możliwy, ale nie należy do najłatwiejszych. W pierwszej kolejności trzeba dotrzeć do Kluczborka, najlepiej wybierając pociąg z Katowic lub Tarnowskich Gór. Z Kluczborka do Rożnowa kursują autobusy PKS, niestety tylko kilka razy w ciągu dnia. Rozwiązanie alternatywne to zabranie do pociągu roweru i pokonanie ostatnich 13 km z Kluczborka do Rożnowa o własnych siłach. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, a następnie DK 11 w kierunku Poznania. W miejscowości Krzywizna, tuż za Kluczborkiem, należy skręcić z tej ostatniej trasy w lewo w lokalną drogę do Rożnowa. Odległość: w jedną stronę około 115 km. Na miejscu samochód można zaparkować przy kościele, niestety w większej odległości od pałacu, bądź na poboczu drogi prowadzącej do dawnego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Luty 2010 r., aktualizacja sierpień 2014r.