Otmuchów

Powiat nyski, miasto

(nazwa niemiecka: Ottmachau, Kreis Grottkau)

Rys historyczny i stan obecny:

W 1155 r. w źródłach wzmiankowana jest kasztelania otmuchowska. Duże znaczenie osady w tym czasie, wskazuje że historia miejscowości jest jednak znacznie dłuższa. Otmuchów aż do 1810 r. wchodził w skład dóbr biskupów wrocławskich. Z bulli wydanej przez papieża Innocentego IV wynika, iż już w 1245 r. w Otmuchowie był rynek. Lokowanie miasta na prawie flamandzkim nastąpiło jednak dopiero w 1347 r., za czasów biskupa Pawła z Pogorzeli. Rangę miasta podniosła fundacja kolegiaty w 1388 r. Już w następnym stuleciu rozwój Otmuchowa zahamowały wojny husyckie, w latach 1428-1443 miasto było kilkakrotnie zdobywane i łupione. W rezultacie spadku znaczenia miejscowości kolegiatę w 1477 r. przeniesiono do pobliskiej Nysy. W kolejnych wiekach Otmuchów pozostał ośrodkiem handlowym o niewielkim znaczeniu, jednak dzięki fundacjom biskupów wrocławskich powstało w nim kilka wartościowych zabytków. W XVI w. wzniesiono renesansowy ratusz, w latach 1690-93 nowy barokowy kościół par. św. Mikołaja i Franciszka Ksawerego, w latach 1706-1707 barokowy pałac. Wielokrotnie przebudowywano również zamek, siedzibę biskupów. Po sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 r., miasto przeszło w zarząd władz pruskich. W drugiej połowie XIX w. w Otmuchowie nastąpił znaczny rozwój przemysłu, wybudowano m.in. dużą cukrownię, miasto uzyskało również połączenie kolejowe z Nysą i Kamieńcem Ząbkowickim. Pomimo tych inwestycji Otmuchów pozostał niewielkim miasteczkiem o lokalnym znaczeniu.

ZAMEK

Wzniesiony w XIII w. w miejscu wcześniejszego drewnianego grodu, na wzgórzu, na południe od miasta. W czasie walk księcia Henryka IV Probusa z biskupem Tomaszem II, oddziały księcia wrocławskiego zdobyły i zniszczyły pierwotny zamek. Twierdzę odbudował biskup Przecław z Pogorzeli pod koniec trzynastego stulecia. W 1430 r. zamek zdobyli husyci. W późniejszych czasach warownię wielokrotnie rozbudowywano: w latach 1484-85 dodano skrzydło wschodnie, pod koniec XVI w. dobudowano skrzydła południowe i zachodnie, tworząc renesansową czteroskrzydłową rezydencję z wewnętrznym dziedzińcem. Zamek odnowiony w 1638 r. przez biskupa Karola Ferdynanda Wazę, parę lat później został oblężony i zdobyty przez wojska szwedzkie. Podczas wojny śląskiej w 1741 r. twierdza uszkodzona i zajęta przez wojska pruskie, powoli zmieniała się w ruinę. Po sekularyzacji dóbr biskupów wrocławskich w 1810 r. zamek przejęło państwo. W dziesięć lat później przekazany rodzinie von Humboldt, w rękach której pozostał do 1928 r.. Wilhelm von Humboldt rozebrał dwa skrzydła zamku i część fortyfikacji bastionowych, w miejscu których założył ogród. W XX w. w zamku wykupionym przez władze miejskie Otmuchowa urządzono hotel. Funkcję tę zabytek pełni do dnia dzisiejszego.

Obecnie gotycko-renesansowy zamek w Otmuchowie składa się ze skrzydła północno-wschodniego oraz niewielkich fragmentów skrzydła północno-zachodniego, ponad którymi w latach 1923-25 wybudowano parterowy pawilon z tarasem. Skrzydło główne murowane z kamienia i cegły, częściowo otynkowane, czterokondygnacjowe, wzniesione na planie wydłużonego prostokąta, o załamanej osi, nakryte wysokim dachem siodłowym. W narożniku północnym masywna, czworoboczna wieża, gotycka, wielokrotnie przebudowywana, obecnie z dziewiętnastowiecznym krenelażem. Do dziedzińca dobudowana barokowa klatka schodowa, o szerokich, reprezentacyjnych jednobiegowych schodach, zakończona owalnym pawilonem. Elewacje zdobią okna w profilowanych prostokątnych kamiennych obramieniach, dwa niewielkie wykusze oraz fragmenty dawnych polichromii o motywach roślinnych i heraldycznych. Układ wnętrz jednotraktowy, przebudowany, pomieszczenia parteru zamknięte sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi, sale na piętrach przykryte stropami drewnianymi, w dwóch pokojach zachowane polichromie stropów.

Wokół zamku zachowane fragmenty dawnych obwarowań, od strony południowo-wschodniej mur z ostrołukową bramą wjazdową, od strony południowej i wschodniej resztki muru ze strzelnicami kluczowymi, od północnego-wschodu półkolista basteja.

PAŁAC (tzw. Zamek dolny)

Barokowy pałac wzniesiony u podnóża wzgórza zamkowego w latach 1706-07 z fundacji biskupa Franza Ludwiga von Neuburga, według projektu Michaela Kleina. Budynek murowany z cegły, otynkowany, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty dachem czterospadowym z powiekami. Elewacja frontowa (północna) z portalem na osi, zamkniętym łukiem półpełnym. Zachowany symetryczny podział fasady za pomocą pilastrów w wielkim porządku i gzymsów kordonowego i koronującego. Okna prostokątne, na pierwszym piętrze zamknięte prostym gzymsem, na drugim piętrze zwieńczone wolutami lub naczółkiem. Elewacja południowa z parterową dobudówką na osi, na której umieszczono niewielki balkon. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi. Wyposażenie wnętrz niezachowane. Pałac w 1927 r. został przebudowany na szkołę, obecnie jest użytkowany przez urząd miejski.

Podczas wizyty w Otmuchowie warto zobaczyć również: renesansowy ratusz, barokowy kościół par. p.w. św. Mikołaja i Franciszka Ksawerego, barokową Kolumnę Maryjną na Rynku, pochodzące z XVIII i XIX w. kamienice na Rynku i przy ul. Mickiewicza oraz ul. Nyskiej, fragmenty murów miejskich z jedyną zachowaną bramą, tzw. Wróblą.

Informacje praktyczne i dojazd:

Do Otmuchowa można dojechać komunikacją publiczną na kilka sposobów. W Otmuchowie zatrzymują się pospieszne autobusy PKS z Gliwic (trzy kursy dziennie). Inny wariant to dojazd pociągiem z Gliwic do Nysy, z przesiadką w Kędzierzynie-Koźlu lub Opolu, skąd często odjeżdżają autobusy do Otmuchowa. Wybierającym podróż samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 do węzła Prądy, a dalej DK 46 w kierunku Kłodzka. Otmuchów leży przy tej drodze. Odległość: w jedną stronę około 135 km. Samochód można zaparkować na rynku, w niewielkiej odległości od zamku.

Damian Dąbrowski,

Październik 2009 r.

Zdjęcia zamku i pozostałych zabytków Otmuchowa