Powiat nyski, gmina Nysa
(nazwa niemiecka: Bielau, Kreis Neisse)
Rys historyczny i stan obecny:
Biała Nyska to jedna ze starszych miejscowości w regionie. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1231 r. i dotyczy nadania przez biskupa wrocławskiego Wawrzyńca terenów nad Białą Głuchołaską komesowi Zygfrydowi i zgody na lokowanie osady na prawie niemieckim. Pod rokiem 1285 pojawia się informacja o drewnianej budowli obronnej wzniesionej w tym miejscu prawdopodobnie przez Henryka IV Probusa, próbującego zachować polityczną zwierzchność nad posiadłościami biskupstwa wrocławskiego. Spór piastowskich książąt z biskupami wrocławskimi nie skończył się ze śmiercią Henryka IV. W 1292 r. Bolko I książę jaworsko-świdnicki postawił nowy zamek w Białej i pobierał dziesięciny oraz pustoszył okoliczne ziemie biskupie. Konflikt ten zakończył się najprawdopodobniej zburzeniem zamku w 1296 r.. Ponownie zamek w tym miejscu wystawiono w szesnastym stuleciu. Renesansową rezydencję gruntownie przebudowano około 1897 r. W wyniku przebudowy powstał czteroskrzydłowy pałac rozłożony wokół prostokątnego dziedzińca. Obiekt murowany z kamienia i cegły (w dolnych partiach cegły gotyckiej) otynkowany, podpiwniczony, częściowo na piwnicach sklepionych kolebkowo, trzykondygnacjowy, nakryty wysokimi dachami czterospadowymi z lukarnami. W narożniku pn.-zach. umiejscowiono wysoką okrągłą basztę, we wschodniej części skrzydła północnego zlokalizowano kaplicę. Pałac zachował liczne detale renesansowej kamieniarki w postaci obramień okien i wejść. Zabytek w tym kształcie przetrwał do 1945 roku, kiedy wraz z większą częścią wsi został spalony przez żołnierzy radzieckich. Ruiny rezydencji powoli niszczały w Polsce Ludowej, lecz jeszcze w latach 60-tych XX wieku zachowany był główny obręb murów, a obiekt opisano w Katalogu Zabytków Sztuki. Niestety w latach 70-tych bez zgody służb konserwatorskich lokalne władze zburzyły ruiny pałacu i dzisiaj nie ma po nim śladu. Jedyną pamiątką po pięknej rezydencji w Białej Nyskiej jest rozległy, zdewastowany park oraz neogotycka brama wjazdowa. Park jest wolno dostępny, bez problemu można po nim pospacerować. Do dziś nie przeprowadzono szczegółowych badań terenowych, które umożliwiłyby odnalezienie śladów średniowiecznej twierdzy ulokowanej w tym miejscu.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Białej Nyskiej jest możliwy, choć nie jest prosty. Najpierw trzeba dotrzeć do Nysy, najlepiej pociągiem, z przesiadką w Kędzierzynie-Koźlu, następnie z Nysy należy jechać PKS-em, w dni robocze jest siedem kursów na trasie Nysa – Biała Nyska. Planującym podróż samochodem proponuję dojazd z Gliwic do węzła Prądy autostradą A4, następnie DK 46 do Nysy i wyjazd z miasta w kierunku południowym ulicą Elizy Orzeszkowej; lokalną drogą dojedzie się prosto do Białej Nyskiej. W jedną stronę około 130 km. Na miejscu samochód można zostawić przed kościołem filialnym p.w. św. Jana Ewangelisty, który znajduje się naprzeciw pałacowej bramy.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2009 r.
