Powiat strzelecki, miasto
(nazwa niemiecka: Gross Strehlitz, Kreis Gross Strehlitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki Strzelec sięgają pierwszej połowy XIII w., kiedy to założono niewielką śródleśną osadę targową. Podziały księstwa opolskiego na przełomie XIII i XIV w. wpłynęły na rozbudowę miejscowości. W latach 1313-1460 Strzelce były stolicą księstwa należącego do opolskiej linii Piastów. Przed 1324 r. miała miejsce pierwsza lokacja miasta, powtórzona w 1362 r., kiedy to wprowadzono prawo magdeburskie. Od śmierci księcia Jana II ostatniego z Piastów opolskich w 1532 roku, Strzelce były miastem prywatnym. Miejscowość miała lokalne znaczenie, jej rozwój utrudniały częste zmiany właścicieli, pożary oraz zniszczenia wojenne. Najtragiczniejszy w historii Strzelec był styczeń 1945 r., kiedy to tyłowe oddziały Armii Czerwonej wywołały serię pożarów niszcząc zamek i około 80% zabudowy centrum miasta.
Zamek
Pierwszym budynkiem o charakterze obronnym w Strzelcach był drewniany gródek, czy też zamek myśliwski wzniesiony przez władców Opola w XIII stuleciu. Prawdopodobnie zniszczony w II połowie XIII w., został odbudowany jako budynek murowany z kamienia. W pierwszej połowie czternastego stulecia książę Albert znacznie rozbudował zamek i uczynił z niego swoją rezydencję. Czasy księcia Alberta to okres największego powodzenia zamku i miasta, które później jako jedna z wielu posiadłości innych książąt piastowskich wyraźnie podupadły. Zachowany opis zamku z 1534 r. pokazuje, że dwupiętrowy budynek był w znacznym stopniu zdewastowany. Ówczesny właściciel margrabia Jerzy Hohenzollern nie podjął jednak remontu. Odbudowę zrujnowanego zamku w latach 1562-95 przeprowadziła rodzina von Redern do której Strzelce należały w latach 1562-1637. Zamek w tym czasie składał się z dwóch skrzydeł i muru kurtynowego, zamykającego czworoboczny dziedziniec. W następnych stuleciach często zmieniający się właściciele przebudowywali zamek. Pod rządami rodziny Colonna (lata 1651-86 i 1695-1807) dobudowano skrzydło południowe, kaplicę oraz istniejącą do dziś bramę wjazdową. Największych zmian w wyglądzie zamku i okolicy dokonała rodzina Renard (właściciele w latach 1807-1932) w połowie XIX wieku: rozbudowano skrzydło zachodnie, dobudowano wieżę o prawie 30 m wysokości, w pobliżu zbudowano masztalarnię, założono rozległy park w stylu angielskim. Ostatni przedwojenny właściciel rezydencji hrabia Wolfgang Castell-Castell (lata 1932-1945) przebudował i unowocześnił zamkowe wnętrza. W styczniu 1945 roku żołnierze radzieccy po zajęciu miasta ograbili i spalili zabytek. Od tego czasu do dziś zamek w Strzelcach pozostaje w ruinie. W ostatnich latach obiekt ponownie stał się własnością prywatną, niestety inwestor wbrew obietnicom nie tylko nie podjął próby odbudowy zamku, lecz nawet nie zabezpieczył jego murów przed postępującym zniszczeniem.
Zamek murowany z kamienia i cegły, dwukondygnacjowy, wzniesiony na planie czworoboku z dziedzińcem pośrodku, otoczonym przez dwa nieregularne skrzydła i mur kurtynowy, połączony z murem miejskim. Zachowały się ściany zewnętrzne i część ścian działowych, stropy i dachy zawalone, w najlepszym stanie jest dobudowana w XIX wieku wieża. Na osi zamku późnoklasycystyczna brama wjazdowa z posągami świętych Jana Nepomucena i Floriana, umieszczonych w niszach po bokach. Na południe od rezydencji dobrze utrzymany park z sadzawkami, sztucznymi kanałami oraz licznymi okazami starodrzewia.
Będąc w Strzelcach warto zobaczyć również neobarokowy kościół par. p.w. św. Wawrzyńca, drewniany kościół cmentarny p.w. św. Barbary (z XVII w.), neogotycki ratusz (wzniesiony w latach 1844-46) oraz fragmenty murów obronnych, z basztą zamienioną w dzwonnicę.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Strzelec Opolskich można łatwo dojechać komunikacją publiczną. W mieście znajduje się dworzec kolejowy na którym zatrzymują się pociągi relacji Gliwice – Opole. Samochodem z Gliwic proponuję jechać autostradą A4 do węzła Nogawczyce, skąd DK 88 prowadzi do Strzelec Opolskich. Odległość: w jedną stronę niecałe 40 km. Samochód można zaparkować na rynku, w niewielkiej odległości od ruin zamku.
Damian Dąbrowski,
Październik 2009 r.
