Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Reńska Wieś

(nazwa niemiecka: Dembowa, w latach 1936-1945 Eichungen, Kreis Cosel)

 

 

Dębowa pojawia się po raz pierwszy w Księdze uposażeń biskupów wrocławskich datowanej około 1300 roku. W pierwszej połowie XV w. wioska należała do rodziny von Kobelwitz. W 1445r. Climko von Kobelwitz sprzedał Kobylice i Dębową Henrykowi Dzialosowi (Salisch) z Kotulina. Henryk Dzalos występował w dokumentach do 1478r., następnie rodzinne majątki odziedziczyła Machna Dzialos, być może jego córka. Prawdopodobnie na przełomie XV i  XVI w. Dębowa weszła w skład dóbr należących do księstwa kozielskiego. W latach 1509-1532 księstwem rządził ostatni Piast opolski Jan II Dobry. Po jego śmierci majątki przeszły na własność dynastii Habsburgów. W 1558r. cesarz Ferdynand I Habsburg oddał w zastaw państwo stanowe Koźle (Herrschaft Cosel) Ottonowi von Zedlitz. Pięć lat później dobra nabył Johann von Oppersdorff. Po śmierci Johanna von Oppersdorffa w 1584 roku jego liczne majątki zostały podzielone pomiędzy jego krewnych. Państwo stanowe Koźle otrzymał Wilhelm I von Oppersdorff, brat zmarłego. Wilhelm I zmarł już cztery lata później, a właścicielem Koźla i okolic został jego syn Wilhelm II von Oppersdorff. Następnie majątki odziedziczyli synowie Wilhelma II: Bernhard Wilhelm i Johann Friedrich. Tuż przed wybuchem wojny trzydziestoletniej, około 1617r. Bernhard Wilhelm i Johann Friedrich sprzedali państwo stanowe Koźle Andrzejowi Kochcickiemu, właścicielowi licznych majątków na Śląsku, m.in. Koszęcina i Lublińca. Ten wybitny przedstawiciel szlachty śląskiej w czasie wojny trzydziestoletniej opowiedział się przeciwko cesarzowi. Po klęsce armii duńskiej w 1629 roku uciekł do północnych Niemiec, a jego dobra zostały skonfiskowane. Andrzej Kochcicki powrócił na Śląsk w 1632 roku, jednak rok później został ujęty przez wojska cesarskie i zmarł w Wiedniu w niejasnych okolicznościach. Należące do niego państwo stanowe Koźle (Herrschaft Cosel) przez ponad wiek należało do dóbr Kamery cesarskiej. Wreszcie w 1735r. wykupił je za 50 tysięcy guldenów Ferdynand Adolf von Plettenberg (ur.1690r., zm.1737r.). Następnie państwo kozielskie odziedziczył jego syn Franciszek Serafin Józef Maria (ur.1714r., zm.1779r.). W latach 1766-1771 właścicielem Koźla był Klemens August von Plettenberg (ur.1742r., zm.1771r.), syn Franciszka Serafina. Ostatnim właścicielem państwa kozielskiego z rodu von Plettenberg był Maksymilian Fryderyk (ur.1771r., zm.1813r.), syn Klemensa Augusta. W drugiej połowie XVIII wieku plany rozbudowy twierdzy kozielskiej, sprawiły iż królowie pruscy zainteresowali się terenami wchodzącymi w skład państwa Koźle. Problemy finansowe Plettenbergów, a także niepełnoletność Maksymiliana Fryderyka, w imieniu którego zarządzali administratorzy ułatwiły Hohenzollernom działanie. Już w 1780 roku król Fryderyk Wilhelm II doprowadził do sekwestracji państwa Koźle. Ostatecznie w 1799 roku Maksymilian Fryderyk von Plettenberg zgodził się na wymianę państwa stanowego Koźle na państwo stanowe Racibórz. W tych okolicznościach dobra położone w pobliżu twierdzy kozielskiej weszły w skład domeny królów pruskich. W skład państwa stanowego Koźle przez cały czas wchodził majątek Dębowa. Posiadłość w Dębowej oddawano często w dzierżawę. Wioska była niewielka, w 1783 roku znajdowało się w niej 10 gospodarstw zagrodniczych, a liczb mieszkańców wynosiła 136. W 1812 roku władze pruskie zdecydowały się na wyprzedaż dóbr wchodzących w skład państwa stanowego Koźle. Dębowa znalazła się wśród majątków, które nabył baron Joseph Adam von Gruttschreiber (ur.1769r., zm.1845r.) z Klisina (auf Gläsen). W 1820 roku posiadłość w Dębowej za zaledwie 25600 talarów wykupiła Pani Amalie von Fragstein z domu Kusska. W 1823 majątek nabył Mathias Forner. Jako właściciel włości wzmiankowany był w źródle z 1830 roku. W tym czasie Dębowa liczyła 37 domów, zamieszkanych przez 213 osób, wszystkie wyznania katolickiego. Mieszkańcy Dębowej należeli do parafii w Krzanowicach. W 1833 roku majątek nabył porucznik hrabia Ernst von Seherr-Thoss, pełniący urząd starszego ziemskiego i komisarza dystryktu. W 1845 Ernst von Seherr-Thoss pozostawał właścicielem dóbr. Liczba domów w Dębowej wzrosła do 42, przybyło także mieszkańców, których było 257, w dalszym ciągu wszyscy pozostawali wyznania katolickiego. Na folwarku hodowano m.in. 500 sztuk owiec merynosów. Rodzina von Seherr-Thoss w 1858 roku sprzedała majątek w Dębowej hrabiemu Andreasowi von Renard ze Strzelec Wielkich. W ten sposób posiadłość została włączona do dóbr strzeleckich. Wioska w dalszym ciągu się rozwijała. Liczba jej mieszkańców stale rosła i wynosiła: w 1855 r. – 304, w 1861r. – 325. Ziemie uprawne w Dębowej były trzeciej do piątej kategorii. Hodowano konie, woły, cielaki, owce. We wsi znajdowało się 10 gospodarstw zagrodniczych i 28 chałupniczych. Majątek w Dębowej nie miał większego znaczenia dla Andreasa von Renarda i był oddawany w dzierżawę. W 1872 roku dzierżawcą był kupiec Frieke z Berlina. W następnym roku dzierżawę objął kupiec Franz Eduard Bercht, również z Berlina. W 1874 roku umarł Hans von Renard, jedyny żyjący syn hrabiego Andreasa. Kilka miesięcy później zmarł również schorowany właściciel państwa strzeleckiego. Nie pozostawił on męskich spadkobierców. Skomplikowane pertraktacje spadkowe wśród jego krewnych trwały kilka lat. W ich trakcie już w 1875 roku sprzedano majątek w Dębowej dotychczasowemu dzierżawcy Franzowi Eduardowi Berchtowi. W imieniu kupca mieszkającego w stolicy Niemiec zarząd nad folwarkiem sprawował pełnomocnik August Dubke (ur.1839r., zm.1921r.), będący jednocześnie dyrektorem cukrowni w Reńskiej Wsi. W 1886 roku właścicielem posiadłości pozostawał kupiec Bercht, a jego pełnomocnikiem był w dalszym ciągu August Dubke. Majątek liczył 182ha, w tym 124ha pól uprawnych, 53ha łąk, 5ha dróg i podwórzy gospodarczych. Hodowano konie, bydło rogate, w tym krowy. Uprawiano m.in. buraki cukrowe, dostarczane do cukrowni w Reńskiej Wsi czterokilometrową linią kolejki wąskotorowej. Przed 1894 rokiem włości otrzymała w spadku Pani Amalie Bercht z Berlina (zm. po 1902 roku). Następnie pomiędzy 1902 a 1905 rokiem majątek przejęła Pani von Schweder z Rozwadzy, z domu Bercht. W jej imieniu folwarkiem zarządzał inspektor Günther. Powierzchnia dóbr  wynosiła 185ha, w tym 129ha pól uprawnych, 48ha łąk, 8ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwo nastawione było na uprawę buraków cukrowych i hodowlę bydła mięsnego. Pani von Schweder z domu Bercht pozostała właścicielką posiadłości co najmniej do 1909 roku. W 1912 roku właścicielami majątku byli już Franz Schewior i Pani Cecilie z domu Wolff. W ich rękach dobra pozostały do końca drugiej wojny światowej. Według księgi adresowej z 1937r. należący do Franza Schewiora i Pani Cecilie z domu Wolff majątek liczył 174,3ha, w tym 146ha pól uprawnych, 20ha łąk, 4ha pastwisk, 1,3ha ogrodu, 3ha dróg i podwórzy gospodarczych. Folwark prowadził urzędnik Josef Koschek. W dalszym ciągu uprawiano buraki cukrowe. Profil gospodarstwa jednak nieco się zmienił. Hodowano czarno-białe bydło wschodniofryzyjskie oraz konie rasy oldenburskiej. Szczególnie wysoko rozwinięta była hodowla i tucz świni rasy niemieckiej szlachetnej. Po drugiej wojnie światowej majątek w Dębowej został upaństwowiony. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku Państwowe Gospodarstwo Rolne zostało zlikwidowane, a jego grunty i zabudowania znalazły się w gestii Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. W kolejnych latach dwór i budynki pofolwarczne przeszły w ręce prywatne. Kilka lat temu nastąpiła zmiana właściciela rezydencji w Dębowej. Budynek został wyremontowany i nie jest już związany z zabudowaniami gospodarczymi. Teren wokół ogrodzony, dwór pełni funkcję mieszkalną i można go zobaczyć z zewnątrz, zza ogrodzenia.

 

Dwór

Dwór w Dębowej został wybudowany w XIX w. jako siedziba zarządcy miejscowego majątku ziemskiego. Budynek jest już widoczny na mapie topograficznej z 1883 roku. Dwór murowany z cegły, częściowo potynkowany, zbudowany na planie prostokąta, zbliżonego do kwadratu, podpiwniczony, dwu- i trzykondygnacyjny, nakryty dachem wielospadowym. Główne wejście do budynku umieszczono wgłębnie od strony dziedzińca gospodarczego. Nie jest ono jednak ozdobione portykiem wgłębnym. Skromne elewacje dworu posiadają niewiele detali architektonicznych, brak wydatnych gzymsów, czy opasek wokół otworów okiennych. Bryłę budynku urozmaicają loggia, przybudówki i ryzality. Formą ozdoby są geometryczne elementy wykonane z cegły umieszczone w części otynkowanej elewacji budynku. Do dworu prawdopodobnie przylegał niewielki park, z którego do dziś pozostało kilka okazałych dębów szypułkowych.

 

Zabytki w Dębowej

Do rejestru zabytków w nie został wpisany żaden budynek w Dębowej.

 

Informacje praktyczne i dojazd

Dojazd komunikacją publiczną do miejscowości Dębowa nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Pławniowice, następnie DK40 do Kędzierzyna-Koźla. Z miasta należy wyjechać DK418 w stronę Reńskiej Wsi i następnie skręcić w lewo w lokalną drogę do Dębowej. Dwór z folwarkiem znajdują się po prawej stronie drogi. Odległość: w jedną stronę około 60 km. Samochód można zostawić przy drodze prowadzącej do gospodarstwa rolnego. Obecnie główną atrakcją miejscowości jest akwen wodny o powierzchni około 65ha.

 

Damian Dąbrowski,

Sierpień 2011 r., aktualizacja wrzesień 2013r.

Joomla templates by a4joomla