Powiat trzebnicki, gmina Żmigród
(nazwa niemiecka: Marentschine, w latach 1936-1945 Mansdorf, Kreis Militsch-Traschenberg)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość wzmiankowano w „Księdze uposażeń biskupów wrocławskich” datowanej na przełom XIII i XIV wieku. W 1787 roku Morzęcino należało do księcia Friedricha Karla Franza Kajetana von Hatzfeld-Trachenberg, jako część państwa stanowego Żmigród (Fürstenthum Trachenberg). W wiosce znajdowały się pański folwark, 13 gospodarstw zagrodniczych, dom gminny, 15 domów. Morzęcino liczyło 137 mieszkańców. Majątek pozostał jako część dóbr wchodzących w skład państwa stanowego (podniesionego w 1803 roku do rangi księstwa) do pierwszego ćwierćwiecza dwudziestego stulecia. Według opisu miejscowości z 1830 roku w Morzęcinie był folwark, wolne sołectwo i 14 domów. Miejscowość zamieszkiwało 125 osób, w tym 8 wyznania katolickiego. Zarówno ewangelicy jak i katolicy należeli do kościołów w Żmigrodzie (Trachenberg). W 1845 roku właścicielem majątku w Morzęcinie był Friedrich Hermann Anton Fürst von Hatzfeld, Herzog von Trachenberg (ur.1808r., zm.1874r.). W wiosce wzmiankowano folwark, wolne sołectwo, 15 domów. Morzęcino liczyło 142 mieszkańców, w tym 12 katolików. Przynależność parafialna nie uległa zmianie od 1830 roku. Na folwarku hodowano m.in. 900 sztuk owiec merynosów. Posiadłość w Morzęcinie (Marentschine) w kolejnych latach wchodziła w skład Fürstenthum Trachenberg, obejmujących również miasta Prusice (Prausnitz) i Żmigród (Trachenberg) oraz dobra rycerskie Barkówko (Klein-Bargen), Bychowo (Beichau), Bukołowo (Buckelawe), Korzeńsko (Corsenz), Dębno (Deutsch-Damno), Kliszkowice (Gross-Glieschwitz), Grądzik (Herrmenau), Kaszyce Milickie (Herrnkaschütz), Kaszyce Wielkie (Gross-Kaschütz), Niezgoda (Nesigode), Osiek (Gross-Ossig i Klein-Ossig), Powidzko (Powitzko), Radziądz (Radziunz), Sanie (Sayne), Żmigródek (Schmiegerode), Węglewo (Wanglewe) oraz grunty w miejscowościach Chodlewo (Codlewe), Książęca Wieś (Fürstenau), Gatka (Goitke), Ruda Żmigrodzka (Hammer-Trachenberg), Borek (Heidchen), Kędzie (Kendzin), Laskowa (Lauskowe), Wilkowo (Wilkowe). Poszczególne majątki często oddawano w dzierżawę. Co najmniej od 1872 roku folwark w Morzęcinie dzierżawił Pan Gottschling, zamieszkały w Kliszkowicach (in Glieschwitz). W 1874 roku majątki wchodzące w skład księstwa żmigrodzkiego odziedziczył Hermann Fürst von Hatzfeld, Herzog von Trachenberg (ur.1848r., zm.1933r.), syn księcia Friedricha Hermanna Antona i Marie z domu von Nimptsch (ur.1820r., zm.1897r.). Folwark w Morzęcinie w 1876 roku w dalszym ciągu dzierżawiony był przez Pana Gottschlinga z Kliszkowic. W 1886 roku majątek liczył 391ha, w tym 268ha pól uprawnych, 42ha łąk, 10ha pastwisk, 59ha lasów, 12ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 25 koni, 61 sztuk bydła, w tym 27 krów, 780 owiec, 18 świń. W tym czasie dzierżawcą włości był już porucznik Conrad. Według kolejnej księgi adresowej z 1894 roku 276ha z pośród 392ha dóbr w Morzecinie dzierżawił Hans Weidemann. Kolejnymi dzierżawcami majątku byli: Hans Weidemann (co najmniej od 1894r. do 1912r.), Leo Lange z Kaszyc Milickich (1917r., 1921r.). W 1917 roku całkowita powierzchnia majątków księcia Hermanna von Hatzfeld-Trachenberg wynosiła 18411,25ha. Z tego na posiadłość w Morzęcinie przypadało 392ha (268ha pól uprawnych, 42ha łąk, 10ha pastwisk, 59ha lasów, 13ha dróg i podwórzy gospodarczych). Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła mlecznego, hodowli koni oraz świń rasy Yorkshire. Uprawiano głównie buraki cukrowe, pszenicę i jęczmień. Pomiędzy 1921 a 1926 rokiem kilka majątków o łącznej powierzchni 1624ha zostało wydzielonych z Fürstenthum Trachenberg i przekazanych Alexandrowi hrabiemu von Hatzfeld-Trachenberg (ur.1877r., zm.1953r.), młodszemu synowi księcia Hermanna (ur.1848r., zm.1933r.) i Natalie z domu hrabianki von Benckendorff (ur.1854r., zm.1931r.). Włości te obejmowały m.in. posiadłość w Morzęcinie, liczącą 402ha, w tym 241ha pól uprawnych, 42ha łąk, 10ha pastwisk, 95ha lasów, 14ha dróg i podwórzy gospodarczych. Alexander hrabia von Hatzfeld-Trachenberg zamieszkały w Pietrowicach Małych koło Prusic (in Klein Peterwitz bei Prausnitz) pozostał właścicielem dóbr w Morzęcinie przynajmniej do 1937 roku. W 1937 roku jego majątki liczyły 1683,04ha powierzchni, z tego na Morzęcino przypadało 466,99ha (359,71ha pól uprawnych, 45ha łąk, 49,34ha lasów, 1,37ha stawów, 10,97ha dróg i podwórzy gospodarczych). Włości w Morzęcinie w dalszym ciągu oddawane były w dzierżawę: w 1926r. Pani Klarze Thiem, z domu Hartmann, w 1937r. Pani Ilse Sagner z domu Thiem. Po zakończeniu drugiej wojny światowej wszystkie śląskie posiadłości rodziny von Hatzfeld-Trachenberg przejęło państwo polskie.
Dwór
Na temat rezydencji w Morzęcinie trudno znaleźć jakiekolwiek informacje źródłowe. Pański folwark w miejscowości wzmiankowany był m.in. w 1787, 1830 i 1845 roku. Wspomniane źródła nie wymieniają jednak w wiosce siedziby szlacheckiej. Budynek nr 1 w Morzęcinie widnieje w ewidencji zabytków jako dwór. Na przedwojennych mapach w miejscu, w którym się znajduje zaznaczony jest majątek (Gut). Chodzi niewątpliwie o posiadłość należącą do rodziny von Hatzfeld-Trachenberg. Z historii dóbr w Morzęcinie wynika, iż tzw. dwór był zapewne siedzibą dzierżawców posiadłości. Budynek prawdopodobnie został wystawiony w XIX wieku, trudno jednak dokładniej określić czas jego budowy. Dwór murowany, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z częściowo użytkowym poddaszem, nakryty dachem naczółkowym z powiekami. Fasada (elewacja zachodnia) nieco przekształcona, z dobudowanym gankiem, dziesięcioosiowa. Elewacja boczna południowa trzyosiowa. Do elewacji bocznej północnej dostawiono parterową dobudówkę. Elewacje tylna dziewięcioosiowa (wschodnia), podobnie jak fasada z asymetrycznie usytuowanym wejściem. Dwór skierowany jest elewacją frontową na teren dawnego dziedzińca folwarcznego, wokół którego zachowała się część zabudowań gospodarczych. Na miejscu brak śladu założenia parkowego, na północ i wschód od dworu mógł znajdować się niewielki ogród warzywny. Obecnie zabytek pełni funkcję mieszkalne i można go zobaczyć tylko z zewnątrz, z pewnej odległości, zza ogrodzenia.
Zabytki w Morzęcinie
Do rejestru zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Morzęcinie. W ewidencji zabytków znajduje się m.in. zespół dworski: dwór (nr 1) oraz dwa budynki gospodarcze.
Informacje praktyczne i dojazd
Niestety dojazd komunikacją publiczną do Morzęcina nie jest możliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Wrocław Południe, następnie autostradową obwodnicą miasta (A8) do węzła Wrocław Północ i dalej DK5 w stronę Poznania. Z tej ostatniej trasy należy tuż przed Żmigrodem skręcić w lewo do miejscowości Borzęcin, skąd lokalna droga prowadzi do Morzęcina. Odległość: w jedną stronę z Gliwic około 220km, z Wrocławia około 50km. Zespół dworski znajduje się we wschodniej części Morzęcina, dawny dwór (nr 1) jest pierwszym budynkiem w wiosce od strony Borzęcina. Samochód można zaparkować tuż przy dworze, na terenie dawnego dziedzińca gospodarczego.
Damian Dąbrowski,
Luty 2014 r.
