Powiat Żory, dzielnica miasta Żory
(nazwa niemiecka Baranowitz, Kreis Rybnik)
Rys historyczny i stan obecny:
W 1783 roku właścicielem majątku w Baranowicach był Pan von Reisewitz. W miejscowości wzmiankowano dwa folwarki, szkołę i 201 mieszkańców. W 1803 roku Pani Jeanette von Durant z domu Czarnecka (zm.1834r.), wdowa po kapitanie wojsk pruskich Heinrichu von Durant nabyła dobra w okolicach Żor obejmujące Baranowice, Nowy Dwór, Szoszowy, Osiny Górne i Średnie. W 1827 roku Jeanette von Durant przekazała posiadane majątki swojemu synowi Emilowi baronowi von Durant (ur.1799r., zm.1873r.). Według opisu z 1830 roku dobra Baranowice należały do barona von Durant. W miejscowości wzmiankowano 59 domów, pałac, 2 folwarki, 386 mieszkańców, w tym 23 ewangelików, 7 Żydów. Emil Erdmann Konrad von Durant pełnił liczne funkcje w pruskiej administracji, m.in. od 1834 roku był starostą (landratem) powiatu rybnickiego, a od 1848 roku starszym ziemskim (Landesältester). Kolejny opis Baranowic pochodzi z 1845 roku. Miejscowość liczyła w tym czasie 695 mieszkańców, w tym 31 ewangelików i 7 Żydów. Z zabudowań wspomniano m.in. o 60 domach, pałacu i trzech folwarkach. W 1836 roku Emil von Durant poślubił Charlotte z domu von Kalinowską (ur.1812r., zm.1882r.). Syn z tego małżeństwa - Hans Heinrich Emil Friedrich Carl von Durant (ur.1837r., zm.1907r.) w 1873 roku odziedziczył majątek w Baranowicach. Według księgi adresowej z 1886 roku dobra rycerskie Baranowice należące do majora Hansa barona von Durant liczyły 1092ha, w tym 409ha pól uprawnych, 72ha łąk, 29ha pastwisk, 543ha lasów, 11ha stawów, 28ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie działała cegielnia, na folwarkach hodowano 37 koni, 212 sztuk bydła, w tym 109 krów oraz 15 świń. W kolejnych latach posiadłość została powiększona i w 1902 roku jej powierzchnia wynosiła 1133ha, w tym 406ha pól uprawnych, 88ha łąk, 33ha pastwisk, 536ha lasów, 23ha stawów, 10ha ogrodu i parku, 37ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po śmierci ojca w 1907 roku włości otrzymał w spadku młodszy syn Konstantin Felix Hans Oswald Paul Alfred baron von Durant (ur.1880r., zm.1943r.). Według księgi adresowej z 1912 roku pieczę nad majątkiem w Baranowicach należącym do Konstantina von Durant pełnił jako generalny pełnomocnik Hans Hubert baron von Durant de Sénégas (ur.1879r.) z Wielowsi (auf Langendorf). Przed 1917 rokiem rodzina von Durant sprzedała dobra w Baranowicach spółce węglowej Georg von Giesche`s Erben z Wrocławia. W 1917 roku należący już do tej spółki majątek w Baranowicach liczył 1090ha, w tym 336ha pól uprawnych, 88ha łąk, 33ha pastwisk, 536ha lasów, 23ha stawów, 10ha parku i ogrodu, 37ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W posiadaniu Giesche Spółka Akcyjna Katowice włości pozostały przynajmniej do 1937 roku. Majątkiem w Baranowicach zarządzali inspektorzy ziemscy: Jachnik (1926, 1930r.), Zawadzki (1937r.). W 1937 roku powierzchnia dóbr Baranowice wynosiła 934ha, w tym 228ha pól uprawnych, 50ha łąk, 24ha pastwisk, 602ha lasów, 25ha stawów, 5ha podwórzy gospodarczych i innych użytków. Po zakończeniu drugiej wojny światowej majątek przejęło państwo polskie. W pałacu w czasach Polski Ludowej urządzono ośrodek rekreacyjno-wypoczynkowy chorzowskiej Huty Kościuszko. Następnie w 1952 r. zabytek zaadaptowano na potrzeby szkoły, która funkcjonowała w jego wnętrzach do lat 90-tych XX wieku. W 1994 r. gmina Żory sprzedała budynek prywatnemu inwestorowi. Kilka lat później pałac zmienił właściciela. Niestety prywatni inwestorzy nie dbali o zabytek, wymienili jedynie pokrycie dachu, nie zmieniając jednak wcześniej jego osłabionej konstrukcji. Budynkowi powoli obracającemu się w ruinę zaczęło grozić zawalenie. W 2008 r. zabytek odkupił Urząd Miasta w Żorach, który planuje przeprowadzenie generalnego remontu oraz rewitalizację otaczającego pałac pięknego parku z licznymi okazami starodrzewu.
Pałac i park w Baranowicach w marcu 2009 roku
Aktualizacja: do 2012 roku zabytek nie doczekał się zapowiadanego remontu, jedynie zamurowano wszystkie okna w pałacu oraz przeprowadzono pewne cięcia pielęgnacyjne w parku. Miasta Żory nie stać nie zapowiadany wcześniej generalny remont budynku. W 2014 roku przeprowadzono przetarg na dzierżawę obiektu. Przetarg wygrała Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Sp. zo.o. z Żor. Agencja będzie dzierżawić zabytek przez 30 lat. Do 2016 roku planowane jest zakończenie prac remontowych. W pałacu ma mieścić się centrum szkoleniowo-kongresowe z zapleczem noclegowym i restauracją.
Pałac
Barokowa rezydencja z XVII wieku, przebudowana w stylu późnoklasycystycznym w latach 1846-47 przez Emila von Duranta, landrata rybnickiego. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie zbliżonym do litery „T”, dwu- i trzykondygnacyjny, nakryty dachami dwuspadowymi. Elewacje o zmienionym układzie otworów okiennych, w wyniku wieloletnich zaniedbań pozbawione wielu ozdobnych detali. Zachowana część gzymsów, obramień okiennych, balkonów oraz dwa schodkowe szczyty. Zabytek zabezpieczony przed wejściem, można zobaczyć z zewnątrz.
Pałac w Baranowicach w lipcu 2012 roku oraz nagrobki rodziny von Durant zachowane na cmentarzu ewangelickim w Żorach
Zabytki w Żorach Baranowicach
Do rejestru zabytków w dzielnicy Żor Baranowice wpisano: pałac, XVII, XIX w., nr rej.: 542/66 z 16.02.1996r.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną jest możliwy, z dworca autobusowego w Żorach dosyć często odjeżdżają do Baranowic autobusy MZK Jastrzębie-Zdrój – linie nr 306 i 307. Większym problemem jest dotarcie do samych Żor, proponuję dojazd PKS-em z Katowic, można również jechać z przesiadką w Rybniku lub Pszczynie. Wybierającym podróż samochodem proponuję wyjazd z Gliwic DK 78 w kierunku Rybnika, w miejscowości Nieborowice najlepiej skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do DK 924 w Knurowie. DK 924 przez Czerwionkę-Leszczyny i Szczejkowice prowadzi do Żor. W centrum Żor proponuję wjechać na DK 81 w kierunku Wisły (ul. Kościuszki), z której trzeba skręcić w lewo w ul. Zamkową, prowadzącą prosto do pałacu w Baranowicach. Pojazd można zostawić przy pobliskich zabudowaniach gospodarczych. Odległość: w jedną stronę około 40 km.
Damian Dąbrowski,
Listopad 2009 r., aktualizacja zdjęć lipiec 2012r., aktualizacja tekstu sierpień 2014r.