Powiat dzierżoniowski, miasto
(nazwa niemiecka: Nimptsch, Kreis Nimptsch, od 1932r. Kreis Reichenbach)
Początki słowiańskiego osadnictwa na terenie dzisiejszej Niemczy sięgają VIII w. Co najmniej w X w. został zbudowany gród obronny. W 1017r. gród w Niemczy zasłynął ze skutecznej obrony przed wojskami cesarza niemieckiego Henryka II. W XI w. Niemcza uzyskała status kasztelanii. Murowany zamek został zbudowany w miejscu grodziska w ostatnim ćwierćwieczu XIII w. Warownia została zniszczona w czasie wojen husyckich w latach 1429-1434. W połowie XVI w. miasto należało do księcia brzeskiego Fryderyka III (zm.1570r.). Rozpoczął on odbudowę zamku w Niemczy. Renesansową przebudowę rezydencji, przy udziale architektów Bernarda Niurona i Giovaniego Lugana, kontynuował jego następca Jerzy II (zm.1586r.). Katastrofalna dla zamku okazała się wojna trzydziestoletnia. Warownia spalona w 1633r. już nigdy nie odzyskała dawnej świetności. Część pomieszczeń wykorzystywano odtąd na koszary i magazyny. W rękach Piastów brzeskich zamek pozostał do 1675r., kiedy to po bezpotomnej śmierci księcia Jerzego Wilhelma przeszedł na własność Habsburgów. W latach 1713-1714 południowe skrzydło zamku przebudowano na katolicki kościół p.w. św. Jadwigi. W 1735r. budowlę ponownie zniszczył pożar. W następnych latach odbudowano kościół z plebanią, ale skrzydło wschodnie i cześć skrzydła południowego zamku rozebrano. W 1828r. rezydencja przeszła na własność miasta. Budynek w latach 1829-1830 przekształcono na siedzibę urzędów. Kolejny remont zamku z przeznaczeniem na muzeum regionalne miał miejsce w latach 1927-1934. Po drugiej wojnie światowej do 1951r. użytkowany był kościół św. Jadwigi. Ze względu na osiadanie gruntu został on rozebrany w 1964r. W latach sześćdziesiątych XX w. resztę zamku przekazano zakładom odzieżowym, które funkcjonowały w nim przez następne kilkadziesiąt lat. Obecnie nieużytkowany zamek jest własnością prywatną.
Zamek
Z pierwotnego czteroskrzydłowego zamku zachowało się skrzydło zachodnie i fragment skrzydła północnego. Obecnie dawna rezydencja to budynek o planie przypominającym literę „L”, murowany z kamienia i cegły, potynkowany, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Elewacje mocno przekształcone, pozbawione detali architektonicznych za wyjątkiem boniowania (wschodnia elewacja skrzydła północnego) i portalu z przerwanym trójkątnym naczółkiem i herbem Niemczy. Układ wnętrz jednotraktowy, piwnice i jedna sala przyziemia nakryte sklepieniami krzyżowymi, w pozostałych pomieszczeniach płaskie stropy.
Zabytki w Niemczy
Do rejestru zabytków w Niemczy wpisano między innymi: miasto (25.11.1956r., nr rej.: 359); kościół ewangelicki p.w. św. Jerzego, obecnie nieczynny (14.11.2003r., nr rej.: 233/A/03); zamek (29.03.1949r., nr rej.: 61); mury obronne (10.05.1960r., nr rej.: 686); basztę Bramy Górnej (12.09.2003r., nr rej.: 205/A/03); ratusz (4.06.1992r., nr rej.: 1370/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Niemczy zapewniają autobusy PKS z Kłodzka, Wrocławia i Ząbkowic Śląskich oraz prywatne busy firmy P.W. Beskid z Wrocławia i Nowej Rudy. Z Górnego Śląska najlepiej jechać z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Brzezimierz, następnie DK396 do Strzelina i DK39 do Łagiewnik. Z Łagiewnik DK8 w stronę Ząbkowic Śląskich prowadzi przez Niemczę. Zamek znajduje się na lewo od tej trasy. Adres: ul. Królowej Jadwigi 6. Odległość z Gliwic w jedną stronę około 180 km. Samochód można zaparkować na Rynku, w niewielkiej odległości od zamku.
Damian Dąbrowski,
Październik 2011 r.
