Powiat jeleniogórski, gmina Podgórzyn
(nazwa niemiecka: Stonsdorf, Kreis Hirschberg; w latach 1945-48 Łącznikowo)
Rys historyczny
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1305 r. Z okresu średniowiecza zachowało się bardzo niewiele przekazów dotyczących dziejów Staniszowa. W 1367 r. Heinrich Stange kupił wioskę od Heinricha Runge. W czasach późniejszych Staniszów został podzielony na trzy majątki: Dolny, Średni i Górny. Być może część wioski należała do rodziny von Stange do XVII w., kiedy to w źródłach występują: Adam, David i Heinrich von Stange und Stonsdorf. W tym samym wieku, w 1620 r., spadkobiercy Jeremiasa von Plaunitz sprzedali Dolny i Średni Staniszów Heinrichowi von Reibnitz. Majątki po nim odziedziczył Georg von Reibnitz, który w 1652 r. odsprzedał Średni Staniszów Abrahamowi von Debschütz z Pilchowic. W 1707 r. Bernhard Bonit von Mohrenthal z Pieszyc kupił od Christopha Heinricha von Reibnitz dobra w dolnej części miejscowości. Jedenaście lat później rodzina Reibnitz wraca do Staniszowa. Najpierw jej przedstawiciel, Johann Leopold, kupił od Ludwiga Heinricha von Kottwitz posiadłość w Górnym Staniszowie, a następnie w 1736 r., brat Johanna Leopolda, Christoph Friedrich nabył od rodu von Debschütz Średni Staniszów. Ostatecznie w rękach Reibnitzów znalazła się cała miejscowość, którą w 1760 r., Anna Eleonora, wdowa po Christopie Friedrichu sprzedała Bernhardowi Wilhelmowi von Schmettau. W 1784 r. Friederike Ottilie von Schmettau wniosła majątek w posagu księciu Henrykowi XXXVIII von Reuss, przedstawiciel młodszej linii Schleiz-Köstritz. Kolejnymi właścicielami Staniszowa byli członkowie rodziny von Reuss: Heinrich LXIII (1786-1841), książę Heinrich XII (1829-1866), książę Heinrich XIII (1830-1897) i książę Heinrich XXVIII (1859-1924).
Pałac w Górnym Staniszowie, obecnie nr 100
Początki rezydencji w tej części miejscowości mogą sięgać II połowy XVI w., kiedy wzniesiono obronny dwór, przebudowany być może w pierwszej połowie XVIII w. na barokowy pałac. Kolejną, tym razem późnobarokową przebudowę przeprowadził około 1787 r. Henryk XXXVIII von Reuss. Jego potomkowie rozbudowali rezydencję w 1887 r., dodając skrzydło wschodnie. W latach 1913-34 w budynku przeprowadzano kolejne remonty i prace budowlane, między innymi dostawiono parterową przybudówkę. Obecnie pałac w Staniszowie to budowla wzniesiona na planie zbliżonym do litery „C”, złożona z dwóch dwukondygnacyjnych prostokątnych skrzydeł, podpiwniczonych, nakrytych dachami naczółkowymi z lukarnami i parterowej dobudówki. Fasada jedenastoosiowa flankowana dwoma ryzalitami, przypominającymi baszty. Główne wejście, na osi budynku, z kamiennym obramowaniem. Zachowały się również kamienne opaski otworów okiennych i kartusz herbowy rodzinny von Reuss, umieszczony nad wejściem od strony ogrodu. Wnętrza pałacu trzytraktowe, pięknie urządzone, z zachowaniem oryginalnej stolarki drzwiowej, boazerii oraz sztukaterii. Obecnie w pałacu mieści się hotel i restauracja. Warte odwiedzenia ze względu na niesamowity odczuwalny w nich klimat. W tym wypadku funkcja jaką spełnia pałac – nie odbiera mu charakteru bogatej rezydencji. Wystrój wnętrz dopracowany w każdym elemencie i doskonale uwydatniający cechy pomieszczeń, oraz przyjazna obsługa – pozostawia po odwiedzeniu przejmujące wrażenie, iż w tym miejscu jest to „coś”, w dodatku „coś więcej” niż to co widać. Mówi się o duchach opiekuńczych miejsc, genius loci, jeden z nich z pewnością przemierza korytarze pałacu.
Dużym atutem Pałacu jest także zadbany, rozległy park krajobrazowy projektu Jozefa Lenne. Odnajdziemy w nim spokój bogatego drzewostanu z licznymi okazami starodrzewu, ciekawość formacji skalnych, harmonię formy zagospodarowania z naturalną rzeźbą terenu oraz urok osi widokowych, jednej z widokiem na Śnieżkę.
Zespół pałacowo – folwarczny kilkakrotnie wpisywano do rejestru zabytków sztuki: najpierw 02.04.1985 r. wpisano park (nr rej.: A/782/862/J), następnie, 04.04.1986 r., pałac (nr rej.: A/781/878/J) i 29.05.2006 r. budynki folwarczne (nr rej.: A/787/1-4).
W celu uzyskania dodatkowych informacji o Hotelu zapraszamy na oficjalną stronę obiektu:
Dwór nr 68 w Staniszowie Średnim, określany również jako gospoda. Brak informacji źródłowych uniemożliwia prześledzenie historii tego obiektu. Budynek 26 listopada 1996 r. został wpisany do rejestru zabytków sztuki pod nr rej.: A/786/1280/J jako dwór. Przy wpisie podano lata budowy: 1780-90. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z centralną częścią dwukondygnacjową, nakrytą dachem mansardowym i dwoma parterowymi skrzydłami z dachami naczółkowymi. Fasada trzynastoosiowa, z częścią środkową poprzedzoną czterokolumnowym portykiem podtrzymującym balkon. Elewacje otynkowane, o skromnej dekoracji w postaci gzymsu przepaskowego i prostych obramień otworów okiennych. Dwór prawdopodobnie stanowi własność prywatną, bądź jest wykorzystywany jako wielorodzinny budynek. Właściciel przeprowadza najbardziej potrzebne remonty, między innymi wymienił część dachu. Budynek można zobaczyć tylko z zewnątrz, znajduje się on przy głównej drodze przebiegającej przez Staniszów.
Pałac nr 23 Dolny Staniszów – pałac na wodzie
Pałac został zbudowany dla Henryka XXXVIII von Reuss około 1786 r., tuż przed przebudową starszej rezydencji w Staniszowie Górnym. Budynek pozostał w rękach rodzinny von Reuss do końca XIX w., następnie był dzierżawiony, między innymi Ulrichowi Woide z Berlina. Kolejnymi właścicielami pałacu byli Otto von Zabelite i Emil Mettig.
Budynek murowany, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, z zagospodarowanym poddaszem, nakryty dachem czterospadowym z lukarnami. Fasada pięcioosiowa, z centralnie umieszczonym wejściem poprzedzonym czterokolumnowym portykiem podtrzymującym balkon. Ponad wejściem jednoosiowy szczyt. Elewacje ozdobione uproszczonymi pilastrami, wieńczącym gzymsem kostkowym i kamiennymi obramieniami otworów okiennych. W elewacji tylnej wejście z bogato profilowanym portalem, nad nim kartusz herbowy z koroną książęcą. Wnętrza w układzie dwutraktowym, w pomieszczeniach parteru zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami.
W pałacu obecnie mieści się niewielki hotel z restauracją. Parter tętniący zdobieniami wyznaczono na restaurację, gdzie kilka pomieszczeń restauracyjnych zapewni każdemu odnalezienie dla siebie najlepszego stolika. W pozostałych kondygnacjach ulokowano 12 pokoi hotelowych utrzymanych w jasnej, przyjemnej tonacji wzbogaconej antycznymi meblami. Do budynku od frontu przylegają fragmenty parku krajobrazowego z dużym stawem, stąd nazwa hotelu Pałac na wodzie. Widok rozciągający się z tej strony na pobliskie wzgórza, bliskość zieleni, łabędzie dumnie pływające w stawie dodają uroku rezydencji i wzbogacają wypoczynek.
Pałac w Staniszowie Dolnym wpisano do rejestru zabytków sztuki 27.12.1979 r., pod nr rej.: A/785/600/J.
Oficjalna strona obiektu:
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd do Staniszowa komunikacją publiczną zapewniają autobusy MZK Jelenia Góra nr 19. Wspomniane autobusy zatrzymują się na przystankach Staniszów Dolny, Średni i Górny, w niewielkiej odległości od każdego z opisywanych budynków. Przystanek początkowy trasy z Jeleniej Góry to: Teatr. Do Jeleniej Góry z Górnego Śląska najlepiej jechać pociągiem z Gliwic z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym własnym samochodem proponuję jechać do Staniszowa autostradą A4 w kierunku Legnicy, do węzła Kostomłosty, następnie DK 5 do Bolkowa i dalej DK 3 do Jeleniej Góry. Z centrum Jeleniej Góry do Staniszowa prowadzi ulica Mickiewicza. W pierwszej kolejności po jej prawej stronie znajduje się pałac nr 23 w Staniszowie Dolnym, następnie również po prawej stronie dwór nr 68 i na koniec na lewo od drogi usytuowany jest pałac nr 100 w Staniszowie Górnym. Przy obydwu pałacach wykorzystywanych jako hotele znajdują się parkingi, przy dworze nr 68 samochód trzeba zostawić na poboczu drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę ponad 260 km. Ze względu na długi czas przejazdu proponuję zaplanować kilkudniowy wyjazd do Kotliny Jeleniogórskiej, w której nie brak pięknych zabytków i wspaniałych widoków.
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2010 r.