Powiat jeleniogórski, gmina Stara Kamienica
(nazwa niemiecka: Alt Kemnitz, Kreis Hirschberg)
Rys historyczny i stan obecny
Początki miejscowości sięgają co najmniej pierwszej połowy XIII w. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Stara Kamienica została wymieniona w 1242r., kiedy to książę legnicki Bolesław II Rogatka podarował wioskę wraz z zamkiem i 7 łanami ziemi Sibotho Schofowi, pełniącemu wcześniej funkcję kasztelana warowni w Starej Kamienicy. Odtąd aż do 1641r. miejscowość pozostawała w posiadaniu rodziny von Schaffgotsch i jest uznawana za jej gniazdo rodowe. W czasie wojny trzydziestoletniej Hans Ulrich von Schaffgotsch został oskarżony o zdradę. W 1641r. należące do niego majątki zostały skonfiskowane przez cesarza Ferdynanda II. Starą Kamienicę cesarz jeszcze w tym samym roku sprzedał węgierskiemu hrabiemu Nicolasowi Pálffy von Erdöd. W 1679r. po śmierci Nicolasa, majątek odziedziczyła Eleonora von Pálffy, z domu von Harrach. Następnie Stara Kamienica należała do hrabiego Waltera von Gallo (zm. 1685r.), Angeliny Sybili von Gallo z domu von Zierotin i hrabiego Johanna Joachima von Zierotin z Moraw. W 1716r. po śmierci hrabiego Johanna Joachima dobra otrzymał jego syn Johann Ludwig von Zierotin. Pozostał on właścicielem Starej Kamienicy do 1756r. Następnie miejscowość wraz z sąsiednią Rybnicą należała do: jeleniogórskiego kupca Georga Friedricha Schmidta, wdowy po nim Margarethe Elisabethe z domu Gottfried i jej drugiego męża Christiana Benedicta Kahla, Fundacji Świętojańskiej legnickiej Akademii Rycerskiej (od 1770r.), hrabiego Karla von Röder ze Skały (od 1786r.) i hrabiego Gottlieba Wilhelma von Bressler z Lauske w Saksonii (od 1794r.). Po śmierci Gottlieba Wilhelma w 1814r. zarząd nad dobrami objęła jego siostra hrabina Johanna Wilhelmine Gottliebe von Reichenbach-Goschütz. W 1837r. z majątków Rybnica, Stara Kamienica i Kamienica Mała utworzyła ona majorat, który w rękach rodziny von Bressler pozostał przez ponad sto lat. Do 1865r. właścicielem majoratu był hrabia Hans Wilhelm Karl von Bressler. Następnie fideikomis należał do hrabiego Hansa Wilhelma (1876r.), hrabiego Karla (1886, 1894r.) i hrabiego Hansa Georga Karla Wilhelma (1905, 1937r.). W 1930r. majorat liczył 920ha powierzchni, w tym majątek w Starej Kamienicy 370,5ha. W 1937r. było to już odpowiednio: 735,75 ha i 257,5 ha. Przed druga wojną światową większość dóbr została rozparcelowana, a reszta należała do radcy budowlanego Rautenberga. W latach 1939-1945r. właścicielem posiadłości był Herbert Stabrina. Po drugiej wojnie światowej majątek został znacjonalizowany. Teren z ruinami zamku przekazano w zarząd Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Obecnie ruiny nie są w żaden sposób zabezpieczone. Na miejscu nie ma również informacji o ich stanie własnościowym.
Zamek
Początki zamku w Starej Kamienicy sięgają być może pierwszej połowy XIII w. Część historyków podważa autentyczność dokumentu z 1242r. i przesuwa budowę zamku na lata około 1353r. Warownia ta została zniszczona w czasie wojen husyckich. Następna wzmianka o zamku w Starej Kamienicy pochodzi dopiero z 1562r. i informuje o renesansowej przebudowie rezydencji. Renesansowy zamek spłonął w 1616r. Ówczesny właściciel majątku, Hans Ulrich von Schaffgotsch do 1630r. odbudował zniszczony zamek. Dziesięć lat później warownię zajęły oddziały generała Torstena Stalhandskego. Na temat dalszych losów zamku w czasie wojny trzydziestoletniej nie posiadamy informacji. Działania wojenne zapewne doprowadziły do jego uszkodzenia. Kres świetności zamku przyniósł jednak dopiero pożar z 1758r., po którym rezydencja nie została już odbudowana. Do czasów obecnych z zamku przetrwała jedynie kamienna trzykondygnacyjna wieża oraz sklepione piwnice, częściowo zasypane. Zamek położony był na niewielkim wzniesieniu, otoczonym fosą, przez którą przerzucono kamienny most. W pobliżu ruin zamku przetrwała barokowa brama z 1705r., prowadząca dawniej na teren parku, założonego już w XVI w. W drugiej połowie XIX w. powierzchnia parku wynosiła 6,5ha. W parku znajdował się pałac, rozebrany w drugiej połowie ubiegłego stulecia. Obecnie nie zachował się żaden ślad po tym budynku.
Zabytki w Starej Kamienicy
Do rejestru zabytków w Starej Kamienicy wpisano: kościół parafialny p.w. Ścięcia św. Jana (10.10.1964 r., nr rej.: A/761/1142) i ruiny zamku (23.09.1965 r., nr rej.: A/762/1424).
Informacje praktyczne i dojazd
W Starej Kamienicy znajduje się stacja kolejowa, na której zatrzymują się pociągi z Jeleniej Góry, Legnicy i Wrocławia. Dojazd do miejscowości zapewniają również busy firmy Ro-Ko Car Service Sp. z o.o. z Jeleniej Góry. Z Górnego Śląska najlepiej wybrać dojazd pociągiem z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym własnym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Kostomłoty, a następnie DK5 do Bolkowa i dalej DK3 do Jeleniej Góry. Z Jeleniej Góry najlepiej wyjechać DK30 w stronę Gryfowa Śląskiego. W miejscowości Rybnica z tej ostatniej trasy należy skręcić w lewo w lokalną drogę prowadzącą do Starej Kamienicy. Ruiny zamku znajdują się w pobliżu kościoła, przy którym proponuję zostawić samochód. Odległość z Gliwic: w jedną stronę około 280 km.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2011 r.
