Powiat jeleniogórski, gmina Stara Kamienica
(nazwa niemiecka: Berthelsdorf, Kreis Hirschberg)
Początki miejscowości sięgają przynajmniej końca XIII w., a pierwsza wzmianka źródłowa na jej temat pochodzi z 1305 roku. W pierwszej połowie czternastego stulecia Barcinek był własnością książęcą. W 1345 r. książę Henryk I jaworski przekazał wioskę Konradowi von Czirn. W następnych stuleciach majątek w Barcinku należał między innymi do rodów von Zedlitz i von Schaffgotsch. W latach 1565-1568 właścicielem dóbr był Peter von Redewitz, od którego posiadłość przejął Christoph Hertwig von Nostitz. W XVIII w. majątek w Barcinku należał do rodziny von Richthofen, Georga Friedricha Smitha i rodziny von Rothkirch (od 1770 r.). W 1838 r. dobra rycerskie kupił od Rothkirchów Sigismund Gebhard. W 1870 r. kolejnym właścicielem majątku został podporucznik Friedrich Julius Duttenhofer. Według księgi adresowej z 1886 r. należące do niego dobra liczyły 381 ha. Problemy finansowe porucznika Duttenhofera sprawiły, że przed 1894 r. majątek w Barcinku został zlicytowany. Posiadłość nabył Dr Hermann Elzel. Z księgi adresowej z 1905 r. wynika, że w tym czasie powierzchnia dóbr rycerskich wynosiła 387 ha. Dr Hermann Elzel zmarł w 1907 r., a posiadłość odziedziczyła wdowa po nim, Margarethe Elzel. W zarządzaniu majątkiem pomagał jej przybrany syn Dodiko Schwarz von Warburg. Według księgi adresowej z 1930 r. Dodiko Schwarz von Warburg był już właścicielem dóbr Barcinek liczący 425,5 ha. Po jego śmierci w 1935 r. majątkiem zarządzała wdowa Katharine Schwarz von Warburg. W jej rękach posiadłość pozostała do 1945 roku. Po zakończeniu drugiej wojny światowej dobra von Warburgów zostały upaństwowione. Początkowo w pałacu urządzono sanatorium dla pracowników Służby Bezpieczeństwa. Następnie zabytek przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W rezydencji urządzono mieszkania pracowników gospodarstwa. Zaniedbania i brak bieżących remontów sprawiły, że w 1971 r. pałac nie nadawał się już do zamieszkania i został opuszczony. W ciągu następnych kilkudziesięciu lat zabytek zmienił się w ruinę. W 2004 r. prowadzono na jej terenie prace zabezpieczające. Obok pałacu zdewastowana dawna oficyna i opuszczone gospodarstwo rolne. Teren wokół ogrodzony, pałac można zobaczyć tylko z zewnątrz.
Pałac
Około 1565 r. Peter von Redewitz ufundował w Barcinku renesansowy dwór. Rezydencja została przebudowana w 1772 r. na barokowy pałac. Kolejna neorenesansowa przebudowa miała miejsce około 1870 r., w jej trakcie wzniesiono między innymi kwadratową wieżę. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie czworoboku, pierwotnie trzykondygnacyjny z mezaninem, nakryty był płaskim dachem. Obecnie zachowane mury obwodowe, częściowo zachowane do pełnej wysokości. Z ozdobnych detali architektonicznych przetrwała część obramowań otworów okiennych z trójkątnymi i półkolistymi naczółkami oraz boniowanie pasowe przyziemia i wieży.
Dwór
W północnej części Barcinka znajduje się nie wpisany do rejestru zabytków budynek na temat którego trudno znaleźć jakąkolwiek informacje. Budynek ten o dworskiej architekturze wyróżnia się wśród zabudowy wioski. W jego bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się pozostałości folwarku, być może więc pełnił on funkcję rządcówki. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem mansardowym z nowszymi lukarnami. Fasada siedmioosiowa, z centralnym trzyosiowym, trzykondygnacyjny ryzalitem, mieszczącym główne wejście. Elewacje tylną zamykają dwa dwukondygnacyjne ryzality, pomiędzy którymi wzniesiono parterową dobudówkę zwieńczoną balkonem. Elewacje zachowały część detali architektonicznych: boniowanie pasowe przyziemia, obramowania otworów okiennych, wydatny gzyms między piętrami. Budynek w trakcie generalnego remontu, teren wokół w części ogrodzony, prawdopodobnie stanowi własność prywatną – na miejscu brak informacji o stanie własnościowym.
Zabytki w Barcinku
Do rejestru zabytków w Barcinku wpisano: kościół filialny p.w. Michała Archanioła (23.09.1965 r., nr rej.: A/750/1427); zespół pałacowy: pałac i bramkę w ogrodzeniu (7.10.1980 r., nr rej.: A/751/661/J), park (10.11.1981 r., nr rej.: A/752/708/J).
Informacje praktyczne i dojazd
Dobry dojazd komunikacją publiczną do Barcinka zapewniają między innymi autobusy PKS z Jeleniej Góry. Z Górnego Śląska do Jeleniej Góry najlepiej wybrać dojazd pociągiem z przesiadką we Wrocławiu. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Kostomłoty, następnie DK 5 do Bolkowa i DK 3 do Jeleniej Góry. Z Jeleniej Góry należy wyjechać DK 30 w kierunku Gryfowa Śląskiego. Barcinek leży przy tej ostatniej trasie. Pałac znajduje się na południe od głównej drogi, a dwór na północ. Odległość: w jedną stronę około 275 km. Przy obydwu budynkach samochód trzeba zostawić na poboczu.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2011 r.
