Powiat średzki, gmina Malczyce
(nazwa niemiecka Rachen, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Rachowie
Do rejestru zabytków w Rachowie został wpisany zespół pałacowy, 2 poł. XIX, nr rej.: A/3750/633/W z 7.05.1990:
- pałac (willa), 1870
- park
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne elementy zespołu pałacowego: budynek gospodarczy i bramę wjazdową.
Miejscowość wzmiankowano w 1418 roku jako Rachaw. Początkowo Rachów był jedynie folwarkiem należącym do właścicieli pobliskiego Ruska. W latach 1591-1694 roku dobra znajdowały się w rękach przedstawicieli rodu von Hundt. W 1722r. majątek należał do Karl Heinrich von Reuss, który rozbudował Rachów, zmieniając folwark w niezależną wioskę. Następnie Rusku i Rachów posiadali: w 1743r. Charlotte Christiane von Kreckwitz, z domu von Reuss, w 1746r. Karl Sigmund von Rothkirch, w 1765r. Hans Ernst von Förster, od 1785 roku wdowa po nim i pozostali spadkobiercy. W 1830 roku włości należały do Butzkego. W Rachowie wzmiankowano 22 domy, folwark, 125 mieszkańców, w tym 11 katolików. W 1842 roku dobra Rusko i Rachów nabył porucznik w stanie spoczynku Hugo baron von Zedlitz-Neukirch. W opisie Rachowa z 1845 roku wymieniono 25 domów, folwark, 129 mieszkańców, w tym 20 katolików. Hugo baron von Zedlitz-Neukirch pozostał właścicielem włości do około 1845 roku. W kolejnej dekadzie losy sąsiednich wiosek się rozeszły. Majątek w Rusku nabył radca sądowy Klör, a posiadłość w Rachowie Goldbach. Karl Goldbach był wzmiankowany jako właściciel dóbr do 1876 roku. Przed 1886 rokiem majątek przeszedł w ręce Hugona Haehne. Około 1894 roku właścicielem włości został Konrad von Wostrowsky und Skalka. Dobra liczyły 184ha, w tym 137ha pól uprawnych, 10ha łąk, 27ha lasów, 3ha pastwisk, 7ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku działała cegielnia. Przed 1898 rokiem posiadłość otrzymała w spadku Adele von Wostrowsky und Skalka, z domu Heine. Gospodarstwo prowadził inspektor Otto von Soden. W latach 1902-1912 majątek należał do Fritz Gaebela. Włości miały powierzchnię 181ha, w tym 132ha pól uprawnych, 14ha łąk, 27ha lasów, 0,5ha wód, 1,5ha parku i ogrodu, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Około 1917 roku dobra na krótko znalazły się w rękach Richarda Polke. W latach 1921-1930 właścicielem dóbr był Julius Schmelter. Posiadłość liczyła 164ha, w tym 118ha pól uprawnych, 14ha łąk, 24ha lasów, 0,5ha wód, 1,5ha parku i ogrodu, 6ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Przy folwarku w dalszym ciągu działała cegielnia. W 1937 roku majątek należał do urzędnika dr Paula Gerharda Webera.
Pałac został wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku, być może przez rodzinę Goldbach. Budynek murowany, założony na planie prostokąta, na wysokim cokole, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym. Fasada z centralnym głównym wejściem, poprzedzonym portykiem kolumnowym, podtrzymującym balkon. Oś środkowa budynku zaakcentowana facjatą, zwieńczoną segmentowym naczółkiem i flankowaną spływami wolutowymi. Elewacje artykułowana za pomocą gzymsów: między kondygnacjami i wieńczącym. Naroża budynku zaakcentowane boniowaniem. Okna w prostokątnych opaskach, na drugiej kondygnacji z odcinkowymi naczółkami. W elewacji północno-zachodniej kwadratowa wieża. Układ wnętrz dwutraktowy. W części pomieszczeń zachowana oryginalna stolarka.
Po 1945 roku majątek w Rachowie został przejęty przez państwo polskie. Na bazie folwarku utworzono Gospodarstwo Rolne Skarbu Państwa podlegające pod PGR w Szczepanowie. Przez kilka dekad w dawnej rezydencji znajdowały się biura oraz mieszkania pracowników przedsiębiorstwa. Po upadku PGR-u w latach 90-tych XX wieku majątek podlegał Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Następnie został sprywatyzowany. Przeszedł na własność Fundacji Henricanum, która przeprowadziła generalny remont zabytku, planując w nim utworzyć ośrodek rehabilitacyjny. Plany nie zostały zrealizowane. Opuszczony pałac przejął „Caritas”. W 2020 roku rezydencja została sprzedana nowemu inwestorowi. Na północ od pałacu rozciąga się niewielki park. Przylegający do pałacu folwark został całkowicie rozebrany. Dotyczy to również ujętego w ewidencji zabytków budynku gospodarczego.
Rachów położony jest około 8 kilometrów na północny-zachód od Środy Śląskiej. Z miasta powiatowego można dojechać DK94 do Wilczkowa i dalej drogą lokalną. Zespół pałacowy znajduje się na zachodnim krańcu Rachowa, przy ulicy Jastrzębskiej.
Dokładna lokalizacja:
51.20154327542976, 16.50725635580139
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2021r.
Zdjęcia z 2018 roku
