Powiat wrocławski, gmina Długołęka
(nazwa niemiecka Jäntschdorf, Kreis Oels)
Zabytki w Januszkowicach
Do rejestru zabytków w Januszkowicach wpisano: kościół ewangelicki, obecnie rzymsko-katolicki parafialny p.w. NMP Królowej Polski, 1841r., 1890r., lata 1933-36, nr rej.: A/1031 z 22.10.2007r.; dwór, ul. Brzozowa 12, (dawniej nr 23), z XVI – XX w., nr rej.: A/3799/644/W z 11.05.1990r. Ponadto w ewidencji zabytków znalazł się m.in. zespół gorzelni (ul. Wrocławska 16): gorzelnia, dom mieszkalny i obora.
Miejscowość wzmiankowana w dokumencie papieża Innocentego IV z 1253 roku pod nazwą Janisicovici. Z kolei w 1524 roku wymieniona jako Januschdorf. Z czasem podzielona na 2 działy. Właścicielami majątku Górne Januszkowice byli m.in. do Hans von Gaffron (1505r.), von Ohm, Franz von Hocke (1579r.), Nikol von Gaffron (w latach 1617-1641), Wenzel von Gaffron (1649r.), Kasper von Dresky (w latach 1662-1678), von Gaffron (1779r.), Wilhelm August von Braunschweig-Oels (1830, 1845r.). Dolne Januszkowice należały m.in. do: Georga von Strachwitz (1505r.), Bartholomausa von Gaffron (1634r.), Bernharda von Gaffron (1719r.), von Gaffron (1740r.), Karla Moritza von Frankenberg (około połowy XVIII wieku), Ernsta Gottlieba Moriza von Schelihy (1775-1785), Karla Leopolda von Schickfuss (1830r.), Theodora Heinricha von Rosenberg-Lipinsky (1845r.). Przed 1856 rokiem włości Dolne i Górne Januszkowice znalazły się razem w posiadaniu księcia Wilhelma Augusta von Braunschweig-Oels. Dobra często oddawane były w dzierżawę. Książę Wilhelm August zmarł w 1884 roku. Należące do niego ziemie zostały podzielone. Majątki Januszkowice Dolne i Górne znalazły się w części spadku, którą otrzymał król Saksonii Albert I (ur.1828r., zm.1902r.). W posiadaniu dynastii Wettinów włości pozostały do końca drugiej wojny światowej. W 1937 roku ich powierzchnia wynosiła 512ha, w tym 425ha pól uprawnych, 43ha łąk, 22,5ha lasów, 4,5ha stawów, 4,5ha podwórzy gospodarczych, ogrodu, 12,5ha dróg i innych użytków. Po 1945 roku majątek w Januszkowicach przejęło państwo polskie. Dwór zamieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. W latach 80. XX wieku zabytek był już zaniedbany. Podobnie jego stan w 2009 roku określił Romuald Łuczyński w pracy „Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945-1991”. W 2013 roku niezamieszkały dwór był w stanie szybko postępującej ruiny. Budynek tylko częściowo zabezpieczono przed wejściem. Dach w znacznym stopniu zawalony przepuszczał do środka wody opadowe pogłębiające zniszczenia stropów i murów kolejnych kondygnacji. Na południe od dworu znajduje się dawny dziedziniec folwarczny wokół którego zachowały się do dziś zaledwie dwa budynki gospodarcze. Od północy i wschodu do rezydencji przylegają pozostałości zaniedbanego parku.
Januszkowice na widokówkach z pierwszej połowy XIX wieku
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/4118242,foto.html?idEntity=506625 (dostęp: 29.12.2016r.)
Źródło: http://dolny-slask.org.pl/5243342,foto.html?idEntity=506625 (dostęp: 29.12.2016r.)
Rezydencja w Januszkowicach
Dwór został wzniesiony pod koniec XVI wieku. Siedzibę szlachecką wielokrotnie przebudowywano, m.in. w 1822 i 1902 roku. Po przejęciu dóbr przez księcia Wilhelma Augusta von Braunschweig-Oels w połowie XIX wieku dwór pełnił już tylko funkcję siedziby dzierżawców majątku. Przez wiele lat byli nimi przedstawiciele rodzin Scupin i Pauly. Dwór murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, pierwotnie z częściowo użytkowym poddaszem nakrytym dachem czterospadowym. Po przebudowie w II połowie XX wieku przykryty dachem dwuspadowym. Elewacje w znacznym stopniu uproszczone, pozbawione ozdobnych detali architektonicznych. Fasada (elewacja południowa) siedmioosiowa, oryginalnie z centralnym trzyosiowym pozornym ryzalitem mieszczącym główne wejście do budynku. Ryzalit akcentował trójkątny przyczółek i lizeny. Dwór ozdabiały także liczne gzymsy (między kondygnacjami, wieńczący, nadokienne). Nad głównym wejściem ślady po płycie z kartuszami herbowymi, bądź erekcyjnej. Elewacje boczne trzyosiowe, tylna podobnie jak fasada siedmioosiowa. Układ wnętrz trzytraktowy z wewnętrznym korytarzem. W części pomieszczeń parteru przetrwały sklepienia kolebkowe z lunetami, w pozostałych płaskie stropy.
Januszkowice położone są około 22 kilometrów na północny-wschód od Wrocławia. Z miasta wojewódzkiego najlepiej wyjechać DK98 (ul. Sobieskiego) prowadzącą do Długołęki. W Długołęce z głównej ulicy (Wrocławskiej) trzeba skręcić w lewo w ulicę Parkową. Można nią dotrzeć do miejscowości Szczodre, skąd najlepiej wyjechać ulicą Trzebnicką prowadzącą do Dobroszowa Oleśnickiego. Z Dobroszowa lokalną drogą można dojechać do Januszkowic. Folwark oraz zrujnowany dwór znajdują się we wschodniej części miejscowości, na północ od drogi do Stępina. Samochód można zaparkować na terenie dawnego folwarku, w sąsiedztwie dworu. W zachodniej części wioski przetrwało kilka przebudowanych budynków gospodarczych, jedyna pozostałość po majątku w Januszkowicach Górnych.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2016r.
