Powiat ząbkowicki, miasto
(nazwa niemiecka: Münsterberg, Kreis Münsterberg, od 1932r. Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki miejscowości sięgają co najmniej pierwszej połowy XIII wieku. W 1241r. w czasie najazdu mongolskiego została zniszczona osada targowa Sambice. W jej miejscu około 1250r. książę wrocławski Henryk III Biały (zm.1266r.) lokował miasto Ziębice. Miejscowość pozostawała pod władzą książąt wrocławskich do podziału księstwa po śmierci Bolesława Rogatki w 1278r. Następnie miasto należało do jego syna, księcia jaworskiego Bolka I Surowego (ur.1252/56r., zm.1301r.). W tym czasie w północno-wschodniej części miasta w pobliżu Bramy Grodkowskiej znajdował się zamek kasztelański. W 1322r. w wyniku podziału księstwa między synów Bolka I zostało utworzone księstwo ziębickie. Jego pierwszym władcą został Bolko II (ur.1300r., zm.1341r.). Księstwo pozostało w rękach potomków Bolka II do 1428r., kiedy to w bitwie z husytami pod Starym Walisławiem zginął książę Jan, ostatni przedstawiciel ziębickiej linii Piastów. W czasie wojen husyckich uszkodzony został zamek w Ziębicach. Miasto po śmierci księcia Jana przeszło na własność Korony czeskiej. W 1455r. miasto otrzymali jako lenno synowie króla czeskiego Jerzego z Podiebradów. Trudno powiedzieć czy Podiebradowie odbudowali uszkodzony zamek. Ostateczną zagładę warowni w Ziębicach przyniosły walki prowadzone na Śląsku przez wojska króla węgierskiego Macieja Korwina. Zamek zniszczono w 1488r. W miejscu w którym znajdował się zamek wybudowano w 1738r. barokową kaplicę p.w. Bożego Ciała. W 1489r. Ziębice ponownie znalazły się w rękach Podiebradów. Około 1500r. książę Karol I Podiebrad (ur.1476r., zm.1536r.) ufundował w Ziębicach tzw. „nowy zamek”. Renesansowa rezydencja przypominała raczej pałac niż obronną siedzibę. W 1524r. książę Karol I przeniósł stolicę księstwa do Ząbkowic Śląskich, gdzie wzniósł nowy zamek. Odtąd znaczenie rezydencji w Ziębicach zaczęło maleć. W 1569r. miasto ponownie zostało własnością królów czeskich. Ziębice wchodziły w skład dóbr Korony czeskiej do 1654r., kiedy to cesarz Ferdynand III Habsburg nadał księstwo ziębickie Johannowi Weikhardowi von Auersperg (ur.1615r., zm.1677r.). Kolejnymi właścicielami Ziębic byli synowie Johanna Weikharda: Ferdynand Franciszek (zm.1707r.) i Franciszek Karol (ur.1660r., zm. 1713r.). Następnie dobra otrzymał w spadku Henryk Józef Jan (zm.1783r.), syn Franciszka Karola von Auersperga. W 1783r. po śmierci Henryka Józefa włości odziedziczył jego syn Karol Józef von Auersperg (zm.1800r.). W 1791r. Karol Józef sprzedał księstwo ziębickie rządzącej Prusami dynastii Hohenzollernów. W 1795r. majątki wchodzące w skład księstwa ziębickiego za wyjątkiem miast Ziębice i Ząbkowice Śląskie odkupił od pruskiego skarbu państwa Ludwig Wilhelm von Schlabrendorff (ur.1743r., zm.1803r.). Z zakupionych posiadłości rodzina Schlabrendorff utworzyła mniejsze wolne państwo stanowe ziębicko-ząbkowickie (Freien Minderstandesherrschaft Münsterberg-Frankenstein). Losy Ziębic nie były z nim już jednak związane. W mieście w tym czasie nastąpił koniec renesansowej rezydencji Podierbadów. W jej miejscu w latach 1796-1798 wzniesiono istniejący do dziś kościół ewangelicki.
Dwór opatów cysterskich
W 1600r. przy Rynku w Ziębicach opat zakonu cystersów z Henrykowa wzniósł miejską siedzibę. Budynek został przebudowany w 1702r.
Obecnie budynek pełni funkcje mieszkalne można go zobaczyć z zewnątrz. Dokładny adres: Rynek nr 42.
Zabytki w Ziębicach
Do rejestru zabytków w Ziębicach wpisano między innymi zabytkowy układ przestrzenny miasta (12.02.1957r., nr rej.: 418), kościół parafialny p.w. św. Jerzego (29.03.1949r., nr rej.: 51); kościół ewangelicki (14.02.1961r., nr rej.: 847); synagogę przy ul. Wąskiej (26.09.1991r., nr rej.: 1353/WŁ); zespół klasztorny krzyżowców, ul. Kolejowa 29 (30.03.1965r., nr rej.: 1263), cmentarz żydowski przy ul. Piaskowej, w tym również kaplicę przedpogrzebową i ogrodzenie (10.09.1984r., nr rej.: 1024/WŁ), mury obronne (27.01.1964r., nr rej.: 1060), bramę Paczkowską (5.09.1960r., nr rej.: 729), ratusz (14.05.1981r., nr rej.: 778/WŁ), willę przy ul. Bolesława Chrobrego 11 (30.12.1992r., nr rej.: 1382/WŁ) i 12 (30.12.1992r., nr rej.: 1381/WŁ), domy przy Rynku nr 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 20, 22, dom opatów henrykowskich, Rynek 42 (6.09.1960r., nr rej.: 731 i 30.03.1965r., n rej.: 1264).
Informacje praktyczne i dojazd
W Ziębicach znajduje się stacja kolejowa, dzięki której do miejscowości można dotrzeć między innymi pociągami z Kłodzka i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam podróż przez Wrocław. Do stolicy Dolnego Śląska dobry dojazd zapewniają pociągi między innymi z Gliwic, Opola i Poznania. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK385 prowadzącą prosto do Ziębic. Odległość: z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 160km. Samochód można zaparkować przy Rynku, w pobliżu domu opatów henrykowskich. Z Rynku wychodzą między innymi ulice Zamkowa i Kościuszki. W pobliżu pierwszej z nich znajdował się kiedyś średniowieczny zamek (obecnie w tym miejscu wznosi się barokowa kaplica, zasłonięta od strony ulicy gmachem Szkoły Podstawowej nr 4). Przy ulicy Kościuszki stoi dawny kościół ewangelicki, zbudowany na miejscu renesansowej rezydencji, obecnie sala sportowa Liceum Ogólnokształcącego dla Dorosłych.
Damian Dąbrowski,
Styczeń 2013 r.
