Powiat gliwicki, gmina Rudziniec
(nazwa niemiecka: Plawniowitz, w latach 1936-1945 Flössingen, Kreis Tost-Gleiwitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Dobra rycerskie Pławniowicach na początku XVIII wieku należały do rodziny von Goerz. W 1737 roku posiadłość nabył Franz Wolfgang von Stechow (ur.1694r., zm.1758r.) Nowy właściciel Pławniowic kilka lat później został pierwszym landratem powiatu toszecko-gliwickiego. Dokupił również dobra w Rudzie i Biskupicach. W 1751 roku z posiadanych włości utworzył majorat. W 1758 roku majorat otrzymał w spadku syn Franza Wolfganga - Karl Franz von Stechow (zm.1798r.). Po bezpotomnej śmierci Karla Franza von Stechow, dobra przeszły na jego siostrzeńca Franza Karla von Ballestrema (ur.1755r., zm.1829r.), syna Marii Elisabeth z domu von Stechow (ur.1723r., zm.1794r.) i Johanna Baptista Angelusa von Ballestrem (ur.1709r., zm.1757r.). Odtąd w rękach rodziny von Ballestrem miały pozostać do 1945 roku. Z małżeństwa z Kathariną Franziską z domu von baronową von Carlowitz (ur.1754r., zm.1811r.) Franz Karl nie doczekał się potomstwa i kolejnym właścicielem majoratu został jego brat Carl Ludwig von Ballestrem (ur.1755r., zm.1829r.). W 1829 roku posiadłości otrzymał w spadku Karl Franz Wolfgang von Ballestrem (ur.1801r., zm.1879r.), syn Carla Ludwiga i Johanny z domu von Zülzow (ur.1768r., zm.1840r.). Znaczącą postacią w historii rodu i niemieckiej polityki był kolejny właściciel Pławniowic Franz Karl Wolfgang Ludwig Alexander von Ballestrem (ur,1834r., zm.1910r.), syn Karla Franza i Berthy von Leithold (ur.1803r., zm.1874r.). Franz Karl Wolfgang von Ballestrem był politykiem Partii Centrum, z ramienia której w latach 1872-1906 zasiadał jako poseł w niemieckim Reichstagu. Od 1896 roku pełnił funkcję przewodniczącego Reichstagu, a w 1904 roku został dziedzicznym członkiem pruskiej Izby Panów. W 1910 roku posiadłość w Pławniowicach odziedziczył najstarszy syn Franza Karla – Valentin Wolfgang Gustav Alexander von Ballestrem (ur.1860r., zm.1920r.). Ostatnim właścicielem majątku z rodu Ballestremów był Nikolaus Wolfgang Friedrich Franz (ur.1900r., zm.1945r.), syn Valentina Wolfganga i Agnes Elisabeth z domu hrabianki zu Stolberg-Stolberg (ur.1874r., zm.1940r.). W 1937 roku powierzchnia dóbr wynosiła 1013ha, w tym 211,25ha pól uprawnych, 102,25ha łąk, 36,25ha pastwisk, 642ha lasów, 14,25ha dróg, stawów, 7ha podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na początku 1945 roku hrabia Nikolaus von Ballestrem wraz z rodziną opuścił Pławniowice, uciekając przed zbliżająca się Armią Czerwoną. Hrabia zginął w czasie ucieczki w głąb Niemiec, podczas alianckiego nalotu na Drezno. Po wojnie podobnie jak inne posiadłości Ballestremów pałac w Pławniowicach został upaństwowiony. Nietypowym rozwiązaniem było przekazanie rezydencji w ręce władz kościelnych. Na przestrzeni lat w pałacu był m.in. klasztor Sióstr Benedyktynek, klasztor OO. Augustianów, parafia, biura administracyjne spółdzielni rolnej. Zmiany użytkowników nie sprzyjały budynkowi, który powoli popadał w ruinę. W 1978 r. pałac przejęła Diecezja Opolska. W zabytku postanowiono utworzyć diecezjalny dom rekolekcyjny. Po zmianie podziału terytorialnego i administracyjnego Kościoła w Polsce, obiekt trafił do Diecezji Gliwickiej, która w 1993 r. rozpoczęła kapitalny remont pałacu. Obecnie w zespole pałacowo-parkowym w Pławniowicach mieści się Dom Rekolekcyjno-Formacyjny Diecezji Gliwickiej. Po parku otaczającym dawną rezydencją Ballestremów można swobodnie spacerować, zwiedzanie części pałacowych pomieszczeń, za niewielką opłatą, jest możliwe w weekendy.
Pałac
Neorenesansowy pałac został wzniesiony w latach 1882-84, według projektu znanego architekta Karla Heidenraicha dla Franza II von Ballestrem, w miejscu rezydencji zbudowanej około 1737 r. przez Sigismunda Nikolausa von Goerza. Pałac murowany z cegły, rozłożony na wieloczłonowym planie zbliżonym do litery C, dwukondygnacyjny z mieszkalnym poddaszem, nakryty wysokimi dachami dwuspadowymi, pokrytymi blachą. Wszystkie elewacje pałacu zdobią boniowane narożniki, liczne wieże, ryzality, wykusze, szczyty, lukarny. Skomplikowany rzut i duża ilość detali architektonicznych tworzą niezwykle malowniczą bryłę. W fasadzie (elewacji pn.-zach.) centralny ryzalit mieści główne wejście do pałacu, ponad którym znajduje się kartusz z herbem Ballestrem. W pn. narożniku elewacji frontowej wyrasta prawdziwa dominanta pałacu, kwadratowa wieża zegarowa. Od strony ogrodu niewielki dziedziniec otoczony przez trzy skrzydła rezydencji. W skrzydle centralnym znaczny ryzalit w formie baszty oraz niewielka dwukondygnacyjna loggia. Wnętrza mają układ jednotraktowy, w części pomieszczeń przetrwały elementy pierwotnego wyposażenia i wystroju: sufity z dekoracją sztukatorską, boazerie, kominki. W pn.-wsch. narożniku pałacu znajduje się późnobarokowa kaplica, pochodząca z pierwotnego budynku, z 2 ćw. XVIII w. Wzniesiona na rzucie kwadratu, z prezbiterium zamkniętym trzybocznie, z emporami, nakryta sklepieniem gwiaździstym, a nad emporami krzyżowo-żebrowym. Obecnie kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP.
Pałac otacza niewielki (2,3 ha), zadbany park krajobrazowy, w którym rośnie wiele ciekawych okazów drzew i krzewów, min. magnolie, cypryśniki błotne, sosny czarne, klony: purpurowolistne, srebrzyste i zwyczajne, dęby szypułkowe. Na obszarze parku znajdują się wozownia z 1881 r. i Dom Kawalerów z 1898 r. Obydwa budynki nawiązują stylistycznie do pałacu.
Zabytki w Pławniowicach
Do rejestru zabytków w Pławniowicach wpisano zespół pałacowy (nr rej.: A/1514/93 z 26.02.1993r.): pałac z kaplicą, oficynę ze stajnią i wozownią, park krajobrazowy, ogrodzenie z bramą.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Pławniowic zapewniają rzadko kursujące autobusy PKS z Gliwic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK88 w stronę Strzelec Opolskich, a następnie skręcić w prawo w lokalną drogę do Rzeczyc. Z Rzeczyc do Pławniowic należy jechać przez Taciszów. Odległość z Gliwic w jedną stronę około 20 km. W pobliżu Pławniowic znajduje się również węzeł autostrady A4 i DK40, do miejscowości można więc również dotrzeć autostradą. Pałac położony jest w północno-zachodniej części Pławniowic, przy ulicy Gliwickiej. Nie miejscu znajduje się parking na którym można pozostawić samochód.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2009 r.
