Powiat lubliniecki, gmina Pawonków
(nazwa niemiecka: Gwosdzian, w latach 1936-1945 Nagelschmieden, Kreis Lublinitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Brak materiałów źródłowych uniemożliwia określenie daty założenia miejscowości. Sporą ilość informacji o właścicielach Gwoździan można znaleźć w „Herbarzu szlachty śląskiej” Romana Sekowskiego. Prawdopodobnie na początku XV w. właścicielem Gwoździan był Mikołaj Boya z Pruskowa koło Olesna. Być może wioska dzieliła się na dwie części, ponieważ w źródłach z XV w. występują również przedstawiciele rodu rycerskiego wywodzącego się z Gwoździan. W 1447 r. Nicolaus de Gwozdzian był świadkiem sprzedaży wsi Czartkowice koło Strzelec Opolskich. W 1454 r. Wenzke von Gwozdzian kupił od Jana Czajki z Siedlca folwark Stara Bzinica. Dwa lata później Nickel von Gwozdzian sprzedał majątki w Oleśnie i okolicy. W XVI i XVII w. Gwożdziany w dalszym ciągu pozostawały w rękach rodziny Boya. W 1538 r. właścicielem majątku byli bracia Mikołaj i Jan Bogia Skrzidlowitz (ze Skrzydłowic). W 1553 r. Mikołaj Boye z Gwoździan kupił od Ernesta Kamenec stawy pod Pawonkowem. W 1571 r. Mikołaj i Jan zastawili swojemu bratankowi Janowi juniorowi Skrzydłowice, Draliny i Gwoździany. W dokumencie z 1598 r. jako właściciel Gwoździan wymieniony został Jan Boye. Następnie w 1610 r. wzmiankowany był Mikołaj Boye (zm. po 1636 r.) z Gwoździan. W 1637 r. właścicielem majątku w Warłowie był Krzysztof Paczynski, mąż Ewy von Boye, która prawdopodobnie wniosła mu w wianie majątek w Gwoździanach, ponieważ do ich synów, Jana Adama (zm. 1683 r.) i Jana Jerzego należały dobra w Warłowie i Gwoździanach. Jan Jerzy von Paczynski z małżeństwa z Joanną Marią von Strachwitz pozostawił dwóch synów: Karola Wilhelma i Jerzego Szambora. Pod koniec XVIII w. Karol Moryc von Poser był właścicielem majątków koło Lublińca, w skład których wchodziły Gwoździany. W 1782 r. wymienił je na Pawłów koło Raciborza. Następnie posiadłość należała do Gottlieba Fryderyka Ferdynand (1778-1839), syn Chrystiana Ferdynanda von Paczynski (1747-1800) z linii rodu ze Starego Olesna. Był on także właścicielem Boroszowa i Pawłowic Gorzowskich. W XIX w. dobra rycerskie w Gwoździanach przeszły w ręce rodu von Lücken. W 1886 r. majątek w Gwoździanach liczący 1034ha należał do Godfryda von Lücken. Pod koniec XIX w. Eberhard i Godfryd von Lücken posiadali państwo Gwoździany koło Lublińca, w skład którego wchodziły majątki: Gwoździany, Stara Bzinica, Dzielna i Skrzydłowice. W 1905 r. właścicielem państwa Gwoździany liczącego 2586ha był Landbank z Berlina. W 1912 r. majątek w Gwoździanach o powierzchni 1273ha należał do Franza Preissa. Według kolejnej książki adresowej sytuacja ta nie uległa zmianie, co najmniej do 1921 r. W 1930 r. posiadłość stanowiła własność Górnośląskiej Spółki Ziemskiej z Opola (Oberschlesische Landgesellschaft In Oppeln), a następnie została rozparcelowana, w księdze adresowej z 1937 r. nie była już wymieniona. Po drugiej wojnie światowej pałac wykorzystywany był między innymi jako przedszkole. Obecnie stanowi własność prywatną i można go zobaczyć tylko z zewnątrz. Budynek nie jest użytkowany i powoli niszczeje.
Pałac
Barokowo-klasycystyczny pałac w Gwoździanach został zbudowany zapewne w XIX w. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z nowszymi lukarnami, wykonanym z dachówki. Fasada (elewacja północna) siedmioosiowa, z centralnym ryzalitem mieszczącym główne wejście, zwieńczonym wydatnym szczytem. Ryzalit poprzedzony gankiem filarowym podtrzymującym balkon. Elewacja tylna powtarza układ fasady. Elewacje zachowały część detali architektonicznych: prostokątne obramowania otworów okiennych (część z kluczem), wydatny gzyms przepaskowy, boniowane narożniki. Wnętrza pałacu są niedostępne.
Rezydencję otacza park krajobrazowy, w pobliżu znajdują się zabudowania gospodarcze dawnego folwarku: między innymi spichlerz, gorzelnia, browar.
Zabytki w Gwoździanach:
Do rejestru zabytków w Gwoździanach niestety wpisano tylko kościół parafialny p.w. Nawiedzenia NMP (2.03.1954 r., nr rej.: 80/54). W rejestrze nie znalazł się pałac, park oraz budynki gospodarcze dawnego folwarku.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dobry dojazd komunikacją publiczną do Gwoździan zapewniają liczne autobusy PKS kursujące między innymi z Dobrodzienia, Lublińca i Opola. Ze względu na dużą ilość połączeń na trasie Lubliniec – Gwoździany, polecam ten wariant dojazdu. Do Lublińca można bez problemu dotrzeć pociągiem, np. z Tarnowskich Gór lub Katowic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 do Tarnowskich Gór, następnie do Lublińca DK 11 w kierunku Poznania. Z Lublińca najlepiej jechać DK 46 w stronę Dobrodzienia, prowadzącą przez Gwoździany. W miejscowości z tej głównej trasy należy skręcić w lewo. Odległość: w jedną stronę około 65km. Samochód można zaparkować w pobliżu pałacu.
Damian Dąbrowski,
Marzec 2011
