Powiat mikołowski, dzielnica Orzesza
(nazwa niemiecka: Gardawitz, Kreis Pless)
Rys historyczny i stan obecny
Dobra rycerskie w Gardawicach należały m.in. do rodów: Gardawski, Wypler, Twardawa. W 1783 roku właścicielem majątku w był Franz Leopold von Zawadzky. W miejscowości znajdował się pański dom i dwa folwarki. Gardawice w tym czasie liczyły 128 mieszkańców. W 1830 roku posiadłość należała do rodu von Wittowsky. W Gardawicach wzmiankowano 79 domów, pałac, 435 mieszkańców, w tym 13 ewangelików i 3 Żydów. W 1845 roku włości pozostawały w rękach rodziny von Witowsky. W latach 1856-1858 majątek posiadał już Pan von Thun. W 1861 roku jako właściciel dóbr wzmiankowany był książę Sergiusz von Dolgorucky, rosyjski cesarski radca. Przed 1866 rokiem włości nabył Louis Adler, kupiec z Żor. Louis Adler wzmiankowany był w księgach adresowych do 1886 roku. Należący do niego majątek liczył 1053ha powierzchni, w tym 307ha pól uprawnych, 118ha łąk, 20ha pastwisk, 590ha lasów, 4ha stawów, 14ha dróg i podwórzy gospodarczych. Przed 1894 rokiem posiadłość otrzymali w spadku Hermann i Josef Adler. Pomiędzy 1894 a 1902 rokiem dobra rycerskie nabył Franz Hubert hrabia von Tiele-Winckler z Mosznej (ur.1857r., zm.1922r.). Kolejnym właścicielem dóbr został Claus hrabia von Tiele-Winckler (ur.1892r., zm.1938r.) z Zawiści i Mosznej (auf Zawiść und Moschen), syn Franza Huberta. Według ksiąg adresowych z 1926 roku i 1930 roku część gruntów (322ha) dzierżawił Oberamtmann Max Scholz z Gardawic. W 1937 roku posiadłość wchodząca w skład państwa stanowego Woszczyce (Herrschaft Woschczütz) liczyła 655,5ha, w tym 27,8ha pól uprawnych, 85,5ha łąk, 5,8ha pastwisk, 8,5ha stawów, 513,6ha lasów, 0,3ha ogrodu, 14ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Claus hrabia von Tiele-Winckler, nie posiadał potomków i w 1932 roku adoptował kuzyna z linii z Rothenmoor - Hansa Wernera von Tiele-Winckler (ur.1895r., zm.1957r.), który majątek odziedziczył w 1938 roku. Po drugiej wojnie światowej posiadłość przejęło państwo polskie.
Dwór
W miejscu siedemnastowiecznego zamku, siedziby właścicieli wioski, znajduje się dwór wzniesiony w dziewiętnastym stuleciu. Budynek murowany, podpiwniczony, założony na planie prostokąta, jedno- i dwukondygnacyjny, nakryty dachami dwuspadowymi. Główne wejście poprzedza portyk kolumnowy i schody. Elewacje dworu ozdabiają gzymsy, obramienia okienne i nadokienniki. Zabytek obecnie stanowi własność prywatną, dwór jest wyremontowany, w dobrym stanie technicznym, otacza go niewielki, zadbany park krajobrazowy. W pobliżu znajdują się zabudowania gospodarcze Zakładu Wylęgu Drobiu. Całość otoczona ogrodzeniem, nie ma możliwości zwiedzania, dwór można zobaczyć przez ogrodzenie, niestety z dosyć dużej odległości.
Zabytki w Orzeszu Gardawicach
Do rejestru zabytków w Orzeszu Gardawicach wpisano zespół dworski z 2 poł. XIX w.: dwór (nr rej.: A/1651/97 z 17.11.1997r.); park z otoczeniem (nr rej.: A/1651/97 z 17.11.1997r. i A/141/06 z 20.11.2006r.).
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Orzesza Gardawic można bez problemu dojechać komunikacją publiczna. Najpierw trzeba dotrzeć do Mikołowa, z Gliwic proponuję jechać autobusem KZK GOP nr 41 lub autobusem MZK Tychy nr 33. Dalej z przystanku Mikołów Dworzec PKP należy jechać autobusem MZK Tychy nr 655, najlepiej wysiąść na przystanku Gardawice Piekarnia. Samochodem z Gliwic proponuję jechać DK 44 do Mikołowa, a dalej w prawo DK 81 w kierunku Żor. Droga ta przebiega przez Orzesze Gardawice, w miejscowości należy z niej zjechać w prawo w ul. Katowicką. W jedna stronę nieco ponad 30 km. Samochód można zostawić na chwilę przed jednym ze sklepów, bądź przy szkole - Gimnazjum nr 3 w Orzeszu (ul. Uczniowska).
Damian Dąbrowski
Wrzesień 2009 r.
