Powiat Siemianowice Śląskie, dzielnica miasta
(nazwa niemiecka: Michalkowitz, Kreis Kattowitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki Michałkowic sięgają XIII w. Miejscowość należała do najstarszych parafii w kasztelanii bytomskiej. Dokument z 1326 r. wspomina o opuszczonym kościele w Michałkowicach. Wioska na pewno już w XV w. była własnością rycerską i w nieznanych okolicznościach została podzielona na kilka działów. Świadczą o tym informacje pochodzące z późnego średniowiecza. W 1498 r. w dokumentach z okolic Bytomia i Toszka pojawił się Krzbelka „z Bitkowa a z Michalkowicz”. Jednocześnie w tym samym roku w dokumentach występuje Jan Bielczowski z Kozłowej Góry, do którego należą między innymi Michałkowice. Pochodził on ze znanego rodu szlacheckiego z Bielszowic, który nazwisko wziął od tej miejscowości. W XVI w. Michałkowice były w rękach rodziny von Boltz. Jeden z przedstawicieli tego rodu, Tomasz Bolcz z Zabrza zwany Michalkowskim, był w latach 1524-32 sędzią bytomskim. W XVIII w. rodzina ta posiadała jeszcze jakąś część Michałkowic. W 1609 r. do Doroty Bujakowskiej, z domu Nawoy, należał jeden z działów w Michałkowicach. W 1623 r. Katarzyna córka Jana Mieroszewskiego była żoną Jana Lipskiego z Michałkowic. W tym samym roku Zofia Mieroszewska z domu Gebultowska, wdowa po Janie Mieroszewskim z Mysłowic występuje przy sprzedaży jednej z części Michałkowic. Związek Mieroszewskich z tą miejscowością rozpoczął się już w szesnastym stuleciu, kiedy to do Jana Mieroszewskiego (zm. ok. 1570 r.) skarbnika będzińskiego i podstarościego krakowskiego należały w ziemi bytomskiej majątki Chropaczów i właśnie Michałkowice. Jego syn Krzysztof, przed 1585 r. ożenił się z Jadwigą Heleną Salomonówną-Benedyktowic i otrzymał w wianie kompleks majątków z Mysłowicami i Siemianowicami Śląskimi. Syn Krzysztofa, Krzysztof jun. (zm. 1680) utworzył w 1678 r. z odziedziczonych dóbr majorat mysłowicki. Mieroszewscy pozostali właścicielami majoratu do 1839 r., kiedy to uchwałą rady rodzinnej majątek został sprzedany i zamieniony w tzw. majorat pieniężny. Podział wioski w XVIII w., potwierdza wiadomość z 1759 r., kiedy to Franciszek Józef Kamienski z Michałkowic ożenił się z Elżbietą von Radonitz ze Starych Gliwic. W XIX w. majątek znalazł się w rękach rodziny von Rheinbaben, dla której około 1870 r. został wzniesiony istniejący do dziś pałac. Po drugiej wojnie światowej dobra zostały znacjonalizowane a rezydencję Rheinbabenów przekazano w zarząd kopalni „Michał”. W budynku urządzono Zakładowy Dom Kultury. Obecnie właścicielem pałacu jest kopalnia „Siemianowice”. W pałacowych wnętrzach działa Klub Technika, organizowane są również różne imprezy kulturalne.
Pałac
W średniowieczu ze względu na podziały miejscowości być może w Michałkowicach znajdowało się kilka budynków o charakterze rezydencji. W czasach późniejszych dwór w swoim majątku posiadali Mieroszewscy. Obecny, neogotycki pałac wzniosła jednak dopiero około 1870 r. rodzina von Rheinbaben. Budynek przebudowany w 1906 r. i w trakcie generalnego remontu w 1986 r. Pałac murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, z centralnym dwukondygnacjowym ryzalitem i trzykondygnacjowym ryzalitem bocznym, nakryty dachami dwuspadowymi. Fasada z głównym wejściem poprzedzonym żeliwnym zadaszeniem z dekoracją arabeskową. Przed elewacją ogrodową rozległy taras ze schodami. Wnętrza przekształcone, o niesymetrycznym układzie. Zachowana sala kominkowa z boazeriami i sala balowa, połączona z ogrodem zimowym, dobudowanym w 1906 r. według projektu Luisa Damego. Pałac otacza rozległy park krajobrazowy, obecnie park miejski, z licznymi okazami starodrzewu. Na obrzeżach parku neogotycki dom ogrodnika i leśniczówka, zaprojektowane również przez Luisa Damego i zbudowane około 1906 r. Wzniesione z cegły, nawiązujące do budowli obronnych, z wieżami, machikułami, krenelażem i ostrołukowymi oknami. W pobliżu dawne budynki gospodarcze: stajnie, obory, kotłownia ze szklarnią.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Michałkowic można bez problemu dotrzeć komunikacją publiczną. Dojazd zapewniają autobusy KZK GOP, między innymi: z centrum Katowic linie 30, 110, 119, 168, 170, z Chorzowa nr 22, 98, 663, 664. Z wspomnianych autobusów najlepiej wysiąść na przystanku Michałkowice Park Górnik. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Krakowa do węzła Mikołowska, następnie ulicami Mikołowską, Gliwicką, Grundmana, Chorzowską, Ściegiennego, Agnieszki, Bytkowską, Wróblewskiego, Bytkowską i Oświęcimską. Pałac i park znajdują się w Michałkowicach, na prawo od ulicy Oświęcimskiej. Odległość: w jedną stronę niecałe 40 km. Na miejscu samochód najlepiej zostawić na jednym z osiedlowych parkingów w okolicy Parku Górnika.
Damian Dąbrowski
Maj 2010 r.
