Powiat Siemianowice Śląskie, miasto
(nazwa niemiecka Siemianowitz, Kreis Beuthen, od 1875r. Kreis Kattowitz)
Zabytki w Siemianowicach Śląskich
Do rejestru zabytków w Siemianowicach Śląskich zostały wpisane:
- kościół ewangelicki imienia Marcina Lutra, ul. Świerczewskiego 28, 1895,
nr rej.: A/315/10 z 10.11.2010
- ratusz, ul. Krasińskiego, pocz. XX, nr rej.: A-1344/87 z 12.06.1987
- park miejski „Pszczelnik”, nr rej.: R-2/46 z 4.12.1946
- dom, ul. Św. Barbary 12, 1898, nr rej.: A/1569/95 z 31.05.1995
- zespół pałacowy, ul. Chopina 11-17, 2 poł. XIX-XX, nr rej.: A-1289/82 z 19.04.1982:
- pałac, nr rej.: R.9/46 z 4.12.1946
- 2 oficyny
- budynek bramny
- 2 budynki gospodarcze
- park
- osiedle (4 domy, 4 budynki gospodarcze, ogródki frontowe, podwórza gospodarcze),
ul. Górnicza 6, 7, 8, 9, 2 poł. XIX-XX, nr rej.: A/1571/95 z 31.05.1995
- dom, ul. Kościelna 16, pocz. XX, nr rej.: A/326/11 z 11.01.2011
- dom, ul. 1 Maja 5, 1906, nr rej.: A/1572/95 z 31.05.1995
- dom, ul. 1 Maja 18, 1863, nr rej.: A/1426/91 z 31.05.1991
- kamienica z budynkiem restauracyjnym, ul. Michałowicza 7, XIX/XX,
nr rej.: A/325/11 z 11.01.2011
- budynek administracyjno-mieszkalny Fabryki Kotłów Parowych Fitznera,
ul. Powstańców 10, 1878, nr rej.: A/1525/93 z 30.04.1993
- pałacyk Fitznera, ul. 27 Stycznia 3, 1870, nr rej.: A/235/09 z 31.05.1995
- łaźnia miejska, ul. Śniadeckiego 11, 1907-1908, nr rej.: A/1649/97 z 17.11.1997
- park „Hutnik”, 1920, nr rej.: j.w.
- szpital miejski, ul. Świerczewskiego 15, pocz. XX, nr rej.: A/1564/95 z 31.05.1995
Miejscowość wzmiankowano w 1253 roku jako Simanovici, w 1334 roku jako Sancrovicz, a w 1532 roku pod nazwą Semenowitze. Początkowo wieś należała do rodziny Siemianowskich, od której odkupił ją Krzysztof I Mieroszewski (zm. 1623r.). Po śmierci Krzysztofa I doszło do podziału rodzinnych majątków. Część dóbr otrzymał jego bratanek Krzysztof II, natomiast Siemianowice, Michałkowice, Bańgów i Jakubowice przypadły jego młodszemu bratu Wojciechowi I (zm. 1647r.). Z małżeństwa z Dorotą Gosławską Wojciech I pozostawił trzech synów: Krzysztofa II, Jana II i Wojciecha II. Po śmierci ojca w latach 1647-1651 ustalili oni nowy podział majątków. Siemianowice, Bańgów i Jakubowice objął Wojciech II Mieroszewski. Po śmierci ojca jego syn Stanisław w 1692 roku sprzedał dobra Bogusławowi Hunter von Grandon. W 1718 roku majątek w Siemianowicach od Felicji wdowy po Bogusławie Hunter von Grandon kupiła Maria Józefina (ur. 1695r., zm. 1740r.) żona Karla Josefa Erdmanna Henckel von Donnersmarck (ur. 1688r., zm. 1760r.), 2 wolnego pana stanowego i pana Bytomia. Odtąd Siemianowice stały się siedzibą ich potomków, katolickiej linii rodu, podczas gdy włości tarnogórsko-świerklanieckie należały do protestanckich kuzynów. W 1760 roku włości otrzymał w spadku hrabia Lazarus III (ur. 1729r., zm. 1805r.), młodszy syn Karla Josefa Erdmanna, od 1793r. wolny pan stanowy Bytomia. W 1783 roku w Siemianowicach znajdował się pański pałac, folwark, 10 gospodarstw kmieci, 15 zagrodników. Wieś liczyła 175 mieszkańców. Następnie majątek otrzymał w spadku hrabia Karl Boromeusz (ur. w Siemianowicach w 1784r.), najstarszy syn Lazarusa III. Karl Boromeusz był pruskim radcą i podkomorzym oraz oficerem kawalerii. Brał udział w walkach z wojskami napoleońskimi. Poległ 2.05.1813 roku w bitwie pod Gross-Görschen. Kolejnym właścicielem posiadłości został ledwie dwuletni syn Karla Boromeusza – Hugo I Karl Antoni (ur. 1811r., zm. 1890r.). W 1830 roku w Siemianowicach wzmiankowano 63 domy, pałac z kaplicą, folwark, 388 mieszkańców, w tym 5 ewangelików i 5 Żydów, katolicką szkołę. Część wsi zwano Bienengarten (Pszelnik), znajdował się tam kolejny folwark. Do 1832 roku dobrami zarządzali pełnomocnicy. Następnie Hugo I został uznany za pełnoletniego i sam przejął władzę nad ogromnym majątkiem. W 1845 roku w Siemianowicach znajdowało się 107 domów, pałac z kaplicą, folwark we wsi, katolicka szkoła oraz hodowla 149 sztuk bydła i 140 świń. W skład wsi wchodziły także folwark Pszczelnik (Bienengarten) oraz Laurahϋtte. Siemianowice liczyły już 1456 mieszkańców, w tym 134 ewangelików, 27 Żydów. Wzrost liczby mieszkańców w ciągu piętnastu lat był ponad trzykrotny. Hrabia Hugo I Henckel von Donnersmarck pełnił funkcję pruskiego szambelana, nabył włości na Słowacji i w Karyntii. Największe sukcesy odniósł jednak w przemyśle, znacząco powiększając posiadane zakłady i zwiększając wydobycie węgle w swoich kopalniach. Jako pierwszego z tej linii rodu można określić go magnatem przemysłowym. Jego następcą został syn Hugo II Karl Lazarus (ur. w Siemianowicach w 1832r.). W 1856 roku w Krowiarkach ożenił się z Wandą hrabianką von Gaschin, dziedziczką tamtejszego fideikomisu. Hugo II był panem dóbr Brynek i Siemianowice. Pod koniec życia zamieszkał w rezydencji w Krowiarkach, gdzie zmarł w 1908 roku. Na przełomie XIX i XX wieku pałac w Siemianowicach Hugo II przeznaczył na siedzibę dyrektorów założonego w 1871 roku koncernu Zjednoczone Huty Królewska i Laura. Budynek pełnił tę funkcję do 1945 roku. W 1912 roku należące do spółki Vereinigte Königs- und Laurahütte Aktien-Geselschaft für Bergbau und Hüttenbetrieb dobra Siemianowice, Bańgów i Przełajka liczyły 474ha, w tym 408,3ha pól uprawnych, 15,8ha łąk, 7,8ha pastwisk, 24,2ha lasów, 10,7ha parku, 7,2ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Dyrektorem generalnym był radca górniczy Hilger mieszkający w pałacu Siemianowice, generalnym pełnomocnikiem dyrektor Lϋck z Siemianowic, a inspektorem Alfred Kinne. W 1930 roku włości należały do spółki Górnośląskie Zjednoczone Huty Królewska i Laura, z siedzibą w Katowicach. Powierzchnia majątku nie uległa zmianie. Według księgi adresowej z 1937 roku dobra pozostające własnością przedsiębiorstwa Górnośląskie Zjednoczone Huty Królewska i Laura miały powierzchnię 430ha.
Pałac w pierwszej połowie XX wieku
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 2.12.2021r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 2.12.2021r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 2.12.2021r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 2.12.2021r.)
Źródło: https://fotopolska.eu/ (dostęp: 2.12.2021r.)
Pierwotne rezydencja rodziny Mieroszewskich została ufundowano około 1650 roku. W latach 1720-1730 w jej miejscu ród Henckel von Donnesmarck wybudował czteroskrzydłowe barokowe założenie z pałacem, oficynami, dziedzińcem honorowym i budynkiem bramnym. W latach 1778-1789 budynek bramny i pałac przebudowano w stylu klasycystycznym. Około 1830 roku kaplicę przekształcono w stylu neogotyckim, a elewację południową zmieniono w duchu schinklowskiego klasycyzmu. Około 1850 roku rozbudowano część główną założenia o skrzydło południowe. Zespół budynków był modernizowany w latach 1921-1926 i wielokrotnie po 1945 roku. Od 1945 roku pałac należał do kopalni „Siemianowice”. W części barokowej założenia urządzono szkołę górniczą, a część klasycystyczną zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Kolejne adaptacje, wewnętrzne podziały, nie konsultowane ze służbami konserwatorskimi remonty oddzierały budynek z zabytkowego charakteru. Od lat sześćdziesiątych XX wieku rezydencja powoli ulegała dewastacji. Kopalnia dla której budynek był bardziej obciążeniem niż korzyścią przestała w niego inwestować. W 1990 roku samorząd Siemianowic Śląskich przejął kompleks od upadającej kopalni. W 2005 roku zrujnowany pałac z bonifikatą kupiła firma Silesia sp. z o.o. Rezydencja miała zostać zaadaptowana na luksusowy hotel. W kolejnych latach prowadzono bardziej prace pozorowane niż remontowe. Stan zabytku cały czas się pogarszał. Nie zmienił tego nowy inwestor firma Prestige Residences z Katowic, od 2011 roku właściciel zabudowań. Dwa lata później pałac odkupiła Grupa Saternus. Dopiero ten inwestor rozpoczął poważne prace remontowe i zabezpieczające. W 2018 roku kiedy pałac był już częściowo odnowiony spółka od śląskiego Urzędu Marszałkowskiego otrzymała dofinansowanie w wysokości prawie 20 mln złotych na dalsze prace rewitalizacyjne. W 2021 roku w części odnowionego zespołu budynków otwarto browar i restaurację.
Stan pałacu w 2018 roku
Pałac dwuskrzydłowy, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachami wielospadowymi. Dłuższe elewacje z centralnymi ryzalitami w wielkim porządku zwieńczonymi szczytami. Elewacje skrzydeł ozdabia boniowanie, wydatne gzymsy wieńczące i kordonowe między kondygnacjami, opaski wokół okien i odcinkowe nadokienniki. Starsza część z pięciobocznym wykuszem. Do nowszej części przylega kaplica z pięcioboczną absydą i wieżą. W skrzydle południowym sklepienia kolebkowe i żaglaste. Zachowane oryginalne klatki schodowe i fragmenty dekoracji sztukatorskiej. Północna oficyna dwukondygnacyjna, nakryta dachem mansardowym. Budynek bramny (wschodni) jedno- i dwukondygnacyjny z przejazdem w osi, zwieńczonym wieżą o wklęsło-wypukłym hełmie z latarnią.
Do pałacu przylega rozległy park, pierwotnie krajobrazowy. Od ulicy Chopina pofolwarczne zabudowania mieszkalne i gospodarcze: dom służby, ujeżdżalnia i stajnie, spichlerz, lodownia. Na zachód od pałacu dawna niedźwiedziarnia, a na północ bażanciarnia.
Stan rezydencji w 2008 roku
Zespół pałacowo-parkowy znajduje się nieco na północ centrum Siemianowic Śląskich, pomiędzy ulicami Śląską, Dworską, Chopina i Parkową. Ulica Śląska prowadzi na południe do Katowic. Z kolei na północ od kompleks przebiega ważna droga krajowa nr 94.
Dokładna lokalizacja pałacu:
50.30804469694528, 19.02677538601767
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2021r.