Powiat wodzisławski, gmina Gorzyce
(nazwa niemiecka: Gross Gorzütz, Kreis Ratibor)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsi właściciele Gorzyc pojawiają się w źródłach historycznych już w XIII w. W 1603 roku miejscowość wzmiankowano jako Gorzitz. Od pierwszej połowy XVII wieku do 1802 roku Gorzyce należały do rodziny Henckel von Donnersmarck. Następnie właścicielami dóbr byli: książę Lichnowski (lata 1802-1813), Förster (od 1813 do 1817r.) i baron von Gruttschreiber (od 1817r.). W 1830 roku posiadłość pozostawała w rekach barona von Gruttschreibera. W 1839 roku majątek nabył hrabia Wilhelm von Arco. W 1861 roku po śmierci ojca dobra objął jego syn Alex hrabia von Arco, wzmiankowany w źródle z 1876 roku jako porucznik i starszy ziemski. Według księgi adresowej z 1886 roku majątek pozostawał w rękach Alexa hrabiego von Arco. Dobra liczyły w tym czasie 683ha, w tym 356ha pól uprawnych, 115ha łąk, 16ha pastwisk, 183ha lasów, 13ha dróg i podwórzy gospodarczych. Na folwarku hodowano 58 koni, 218 sztuk bydła, w tym 120 krów. Hrabia Alex von Arco zmarł w 1892 roku, rok później na publicznej licytacji posiadłość nabył Eduard Carl hrabia Rzeszy von Oppersdorff, mieszkający w Wiedniu. Hrabia von Oppersdorff wzmiankowany był w księgach adresowych do 1905 r. Przed 1909 roku majątek zakupił tajny radca Fritz von Friedländer-Fuld. W 1921 roku posiadłość należała do jego spadkobierców. Według wielu opracowań rok później nabył ją magistrat z Katowic i w pałacu urządzono dom dziecka. Tymczasem w niemieckich księgach adresowych spadkobiercy Fritza von Friedländer-Fulda jako właściciela majątku pojawiali się do 1930 roku. W roku tym dobra miały liczyć 683ha, w tym 353ha pól uprawnych, 115ha łąk, 10ha pastwisk, 180ha lasów, 6ha stawów, 4ha łoziny, 15ha parku, ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Po 1930 roku a przed 1937 rokiem posiadłość została rozparcelowana przez spółdzielnię „Ślązak”. Być może również dopiero w latach trzydziestych XX wieku w pałacu urządzono dom dziecka.
Pałac górny:
Neoklasycystyczny, wzniesiony w latach 1907-1908 wg projektu architekta W. Müllera, być może w miejscu wcześniejszej rezydencji rodziny von Arco. Budynek murowany, na rzucie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacjowy, nakryty wysokim, czterospadowym dachem. Fasada siedmioosiowa, z centralnym pozornym ryzalitem, zwieńczonym trójkątnym frontonem z ozdobnym kartuszem herbowym. Elewacja ogrodowa z identycznym ryzalitem, poprzedzonym czterokolumnowym portykiem, podtrzymującym taras. Elewacje podzielone pilastrami oraz uproszczonym belkowaniem. Z dawnego wyposażenia wnętrz przetrwał tylko jeden kominek, reszta została rozkradziona w latach 70-tych XX wieku.
Obecnie w pałacu znajduje się Wojewódzki Ośrodek Lecznictwa Odwykowego i Pomocy Społecznej. W 2008 r. obiekt był remontowany.
Pałac dolny:
Wzniesiony na początku XX w. w tzw. stylu ok.1800 (połączenie baroku i klasycyzmu) wg projektu architekta P. Schulze-Naumburga. Parterowy budynek, założony na planie półkola, nakryty dachem mansardowym, z centralnie umieszczoną dwukondygnacyjną wieżą bramną, z przejazdem w przyziemiu.
W latach 70-tych XX w. pałac otrzymała Kopalnia Węgla Kamiennego „1-go Maja”, która miała w nim urządzić ośrodek wypoczynkowy. W ramach prac adaptacyjnych budynek podwyższono o jedną kondygnację. Zachwiało to statyką budowli, gdyż fundamenty nie były w stanie przenieść dodatkowego obciążenia. Inwestycja nie została dokończona. Opuszczony budynek powoli popada w ruinę. Obiekt należy do Skarbu Państwa, od 1989 r. kilkakrotnie podejmowano próby zagospodarowania oraz sprzedaży pałacu, jak dotąd bez rezultatu.
Obydwa pałace w Gorzycach znajdują się w otoczeniu rozległego parku (około 68 ha). Zaniedbany park w znacznym stopniu pozarastały samosiejki, można w nim spotkać jednak ciekawe okazy drzew w wieku nawet do 300 lat. W drzewostanie wyróżniają się: Platan klonolistny, Tulipanowiec amerykański, Topola czarna, Olsza szara i czarna, Dąb błotny.
Zabytki w Gorzycach
Do rejestru zabytków w Gorzycach wpisano zespół pałacowy, ul. Zamkowa (nr rej.: A/1388/89 z 10.10.1989r.): pałac Larischów, XVIII w. (trudno powiedzieć dlaczego budynek określono jako pałac Larischów, do rodziny tej należał bowiem sąsiednia miejscowość – Gorzyczki); pałac myśliwski, XIX w.; park, XIX w.
Informacje praktyczne i dojazd:
Dojazd komunikacją publiczną do Gorzyc jest trudny i czasochłonny. Najpierw należy dotrzeć do Rybnika (PKS-em z Gliwic lub pociągiem z Katowic), następnie PKS-em dojechać do Wodzisławia Śląskiego, gdzie trzeba przesiąść się do kolejnego PKS-u, do Chałupek. Autobus ten zatrzymuje się na kilku przystankach w Gorzycach. Proponuję wysiąść na przystanku Gorzyce DPS. Wybierającym się w drogę samochodem z Gliwic polecam jazdę DK 78 w kierunku Chałupek. Wspomniana droga przebiega przez centrum Gorzyc, pałac znajduje się na końcu miejscowości po prawej stronie. Odległość od Gliwic około 47 km. Na miejscu można zostawić samochód na parkingu Domu Pomocy Społecznej.
Damian Dąbrowski
Czerwiec 2009 r.
