Powiat Zabrze, dzielnica miasta
(nazwa niemiecka: Rokittnitz, Kreis Beuthen)
Rys historyczny i stan obecny:
Początki Rokitnicy sięgają XIII wieku. Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana była w „Księdze uposażenia biskupstwa wrocławskiego” datowanej na przełom trzynastego i czternastego stulecia. Spośród licznych właścicieli Rokitnicy w czasach nowożytnych wymienić warto Wacława Miechowskiego, Jana Kralicza, Fryderyka Góreckiego i Piotra Strzałę. Więcej informacji na temat losów dóbr rycerskich w miejscowości pochodzi dopiero z XIX wieku. W 1845r. majątek w Rokitnicy należał do królewskiego radcy ziemskiego (Kgl. Landrath) von Tieschowitza. W wiosce w tym czasie znajdował się folwark, nie wzmiankowano jednak pałacu. Von Tieschowitz był właścicielem dóbr do 1858r., kiedy to posiadłość w Rokitnicy nabył major Hubert Gustav von von Tiele-Winckler z Miechowic (ur.1823r., zm.1893r.). W 1861r. w Rokitnicy mieszkało 802 osoby, w tym 783 katolików, 10 ewangelików i 9 Żydów. Około 1872r. Hubert von Tiele-Winckler oddał majątek w Rokitnicy w dzierżawę Friedrichowi Wilhelmowi Grundmannowi (ur.1804r., zm.1887r.). Grundmann był przemysłowcem i zarządcom dóbr rodziny Winckler. Między innymi dzięki niemu Katowice w 1865 roku otrzymały prawa miejskie. W 1872r. ten zasłużony człowiek przeszedł na emeryturę. Związek Friedricha Wilhelma Grundmanna z posiadłością w Rokitnicy był bardzo krótki. Już w 1876r. dzierżawcą dóbr został niejaki Mauve z Katowic (in Kattowitz). Pozostał on dzierżawcą przynajmniej do 1886r. Majątek w Rokitnicy liczył 437ha, w tym 229ha pól uprawnych, 39ha łąk, 13ha pastwisk, 144ha lasów, 12ha dróg i podwórzy gospodarczych. W 1894r. właścicielem posiadłości był Franz Hubert von Tiele-Winkler z Miechowic (auf Miechowitz). Funkcję jego pełnomocnika pelnił Generaldirektor Kleiner z Katowic (zu Schloss Kattowitz). Majątek w Rokitnicy o powierzchni 425ha - w tym 217ha pól uprawnych, 35ha łąk, 12ha pastwisk, 150ha lasów, 11ha dróg i podwórzy gospodarczych – dzierżawił Kranczoch z Rudy (in Ruda). Franz Hubert połączył majątki w Miechowicach i Rokitnicy w jedne dobra określane jako Herrschaft Miechowitz-Rokittnitz. Kranczoch z Rudy dzierżawił folwark w Rokitnicy przynajmniej do 1905 roku. W kolejnych latach gospodarstwem w imieniu Tiele-Wincklerów zarządzał administrator Boidol (1912, 1921r.). po śmierci Franza Huberta von Tiele-Wincklera w 1922r. jego spadkobiercy sprzedali dobra Miechowice-Ruda kopalni z Miechowic. Odtąd do co najmniej 1937 roku właścicielem dóbr Herrschaft Miechowitz-Rokittnitz była kopalnia Preussengrube A.G.. Za jej rządów powierzchnia obydwu posiadłości spadła z 1010,2ha w 1926 roku do 826,9ha w 1937 roku. Co ciekawe zmiana właściciela nie oznaczała zmiany zarządcy folwarku w Rokitnicy. Boidol jako oberinspektor pełnił tę funkcję jeszcze w 1930r. W 1937 roku posiadłość w Rokitnicy liczyła 295,9ha, w tym 122,1ha pól uprawnych, 25ha łąk, 135,2ha lasów, 0,6ha stawów, 0,1ha ogrodu, 12,9ha dróg i podwórzy gospodarczych. W imieniu kopalni gospodarstwo prowadził oberinspektor Kaufmann, mieszkający w Rokitnicy, zapewne w istniejącym dworze. Po drugiej wojnie światowej dobra przejęło państwo polskie. Folwark i dwór w Rokietnicy oddano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Doprowadzone do ruiny budynki gospodarcze zostały wyburzone. Sama rezydencja jest obecnie własnością prywatną. Właściciel od lat stara się sprzedać nie użytkowany budynek. Stan dworu z roku na rok ulega pogorszeniu. Obiekt zabezpieczony przed wejściem, można zobaczyć z zewnątrz.
Dwór w marcu 2012 roku
Dwór
Dwór w Rokitnicy nigdy specjalnie nie interesował historyków sztuki i konserwatorów zabytków. Dlatego też dzieje obiektu i czas jego powstania okryte są tajemnicą. W tej sytuacji pozwolę sobie przedstawić dwie hipotezy. Po pierwsze za fundatora budynku można uznać starostę von Tieschowitza, związanego przez kilkanaście lat z majątkiem w Rokitnicy. Przeciw temu przemawia źródło z 1845 roku, w którym wymieniony jest miejscowy folwark, natomiast o rezydencji jego autor nic nie wspomniał. Biorąc jednak pod uwagę, że mamy do czynienia ze stosunkowo skromnym budynkiem, nie możemy być pewni, czy nie został on celowo pominięty we wspomnianej publikacji. Druga hipoteza przesuwa czas powstania rezydencji na wczesne lata siedemdziesiąte XIX wieku. W tym czasie majątek dzierżawił Friedrich Wilhelm Grundmann. W 1872r. Grundmann nabył willę w Katowicach, którą na jego zlecenie w latach 1872-1873 przebudował w stylu włoskim architekt Hauser. Przekształcenia budynku w Katowicach polegały między innymi na dostawieniu wieży. Niewielka wieża oraz nawiązania do architektury włoskiej willi są charakterystyczne również dla budynku w Rokitnicy. Być może była to skromniejsza wersja rezydencji w Katowicach, wybudowana na zlecenie Grundmanna według projektu Hausera.
Dwór w Rokitnicy to budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, parterowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym. Fasada dziewięcioosiowa, z centralnym głównym wejściem umieszczonym na parterze kwadratowej trzykondygnacyjne wieży, będącej dominantą obiektu. W centralnej części elewacji ogrodowej piętrowy dwuosiowy ryzalit. Elewacje o skromnej dekoracji, zachowały proste opaski wokół otworów okiennych, nadokienniki, gzyms kordonowy i wieńczący. Większość okien prostokątna, jedynie otwory okienne w ostatniej kondygnacji wieży są zamknięte półkoliście. Trudno określić jak podzielone zostały niedostępne wnętrza. W centralnej części budynku znajduje się zapewne przelotowa sień. Reszta pomieszczeń może być rozmieszczona w dwóch traktach.
Aktualizacja: Zabytek został podpalony w listopadzie 2012 roku. Pożar zniszczył kilkadziesiąt metrów kwadratowych dachu i poddasze. Właściciel nie zabezpieczył uszkodzonego dachu. Obecnie dwór jest wręcz porzucony. Teren wokół uszkodzonego budynku nie został ogrodzony. Dwór niszczą zarówno wody opadowe jak i wandale. Zniszczeniu ulegają między innymi malowidła zdobiące pomieszczenia na parterze zabytku. Władze samorządowe podobnie jak właściciel nie są zainteresowane losem obiektu.
Stan rezydencji we wrześniu 2015 roku.
Pomiędzy wrześniem a 2015 roku a kwietniem 2018 roku dwór znalazł nowego właściciela. Budynek ponownie zabezpieczono przed wejściem osób postronnych, wykonano nowy dach i rynny. Teren wokół ogrodzono. Zmieniło się również otoczenie dworu. Na pustym placu, pozostałym po dawnym folwarku, wzniesiono salę spotkań Świadków Jehowy. Powstał również ogrodzony parking.
Rezydencja i jej otoczenie w kwietniu 2018 roku
Zabytki w Zabrzu Rokitnicy
Do rejestru zabytków w Rokitnicy wpisano osiedle (29 domów), ul. Findera – Borowa (21.05.1985r., nr rej.: 1337/85); osiedle mieszkaniowe, ul. Szafarczyka – Pietrusińskiego – Rewolucji Październikowej (5.09.1991r., nr rej.: A/1435/91); kościół parafialny p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa (27.06.2007r., nr rej.: A/211/07). W rejestrze jak dotąd nie znalazł się dwór. Rezydencja powinna zostać objęta ochroną konserwatorską, bez której może mieć miejsce przebudowa budynku zacierająca cechy stylowe obiektu. Budynki nie wpisane do rejestru można również znacznie łatwiej wyburzyć… Trudno dzisiaj przewidzieć jaki los spotka dwór w Rokitnicy. Przykre, że budynek związany z postacią Friedrich Wilhelm Grundmanna pozostaje zapomniany. Osoba tego wybitnego Ślązaka mogłaby zostać wykorzystana w promocji dworu. Niestety jak dotąd nikt nie ma pomysłu na zagospodarowanie tego miejsca.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do dzielnicy Rokitnica zapewniają autobusy i tramwaje KZK GOP. W pobliżu dworu położony jest przystanek Rokitnica Pętla na którym zatrzymują się między innymi autobusy nr 14 (Bytom – Zabrze Goethego), 20 (Bytom – Pyskowice), 57 (Zabrze Helenka – Gliwice Brzezinka), 81 (Zabrze Helenka – Zabrze Goethego), 83 (Zabrze Goethego – Tarnowskie Góry) i 111 (Zabrze Makoszowi – Zabrze Helenka). Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK78 w kierunku Tarnowskich Gór. Na rondzie w Wieszowej należy zjechać z tej trasy w prawo w DK94 w stronę Bytomia. Następnie w Rokitnicy z ulicy Krakowskiej (DK94) należy skręcić w prawo w ul. Ofiar Katynia. Boczną tej ostatniej ulicy jest ulica Żniwiarzy przy której znajduje się dwór w Rokitnicy. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 15km. Samochód można zostawić przy dawnej rezydencji. Budynki gospodarcze folwarku w Rokitnicy zostały wyburzone. Po przeciwnej stronie ulicy Żniwiarzy przetrwał natomiast niewielki zaniedbany park.
Damian Dąbrowski,
Luty 2013 r., aktualizacje zdjęć i tekstu: wrzesień 2015r., kwiecień 2018r.