Powiat Zabrze, dzielnica miasta
(nazwa niemiecka: Mikultschütz, Kreis Tarnowitz, w latach 1935-1945 Klausberg, Kreis Beuthen-Tarnowitz)
Rys historyczny i stan obecny:
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1306 r. Właścicielami majątku w Mikulczycach były między innymi rodziny Ziemięckich (XVI w.), Wołczyńskich (od poł. XVII w.) i Doleczków. Doleczkowie na przełomie XVIII i XIX w. wybudowali tam istniejący do dziś dwór. Posiadłość pozostała w ich posiadaniu do 1830r.. Od 1830r. do 1945r. dobra mikulczyckie były własnością linii tarnogórsko-świerklanieckiej rodziny Henckel von Donnersmarck. Majątek w Mikulczycach nabył hrabia Karol Łazarz (ur.1772r., zm.1864r.). Posiadłość włączył w skład państwa stanowego Herrschaft Beuthen-Tarnowitz-Neudeck. W 1848r. zarząd rodzinnych majątków hrabia Karol Łazarz powierzył swojemu synowi Guido Henckel von Donnersmarckowi (ur.1830r., zm.1916r.). Guido Henckel von Donnersmarck otrzymał tytuł pruskiego księcia. Dokonał on również nowego podziału rodzinnych dóbr, tworząc fideikomis Repty (Fideikommissherrschaft Repten), w skład którego weszły między innymi Mikulczyce. W 1916r. po śmierci księcia Guidona, wspomniany fideikomis odziedziczył jego młodszy syn Kraft Henckel von Donnersmarck (ur.1890r.). Kraft Henckel von Donnersmarck pozostał właścicielem dóbr do końca drugiej wojny światowej.
W 1861r. w Mikulczycach mieszkało 1650 osób, w tym 1555 katolików, 75 ewangelików i 20 Żydów. W 1872r. posiadłość w miejscowości dzierżawił od Donnersmarcków niejaki Jänisch ze Świerklańca. W 1886r. majątek liczył 998ha, w tym 704ha pól uprawnych, 40ha łąk, 28ha pastwisk, 206ha lasów, 1ha stawów, 19ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem zarządzał dyrektor Wildner. W kolejnych latach posiadłością kierowali: Oberinspektor Kattner (1894r.), inspektor Lukatus (1902r.), administrator Schüller (1905r.), inspektor Peltz (1912r.), Oberinspektor Glatschke (1917r.), Oberinspektor Brauer (1921r., 1930r.) i Ökonomieinspektor Gawlik (1937r.). Rezydencja Doleczków była zapewne siedzibą wymienionych wyżej zarządców dóbr w Mikulczycach. W 1937r. fideikomis Repty liczył w sumie 3331ha. W tym roku powierzchnia majątku Mikulczyce wynosiła 887ha, w tym 603ha pól uprawnych, 36ha łąk, 18ha pastwisk, 205ha lasów, 25ha parku, dróg i podwórzy gospodarczych. Po drugiej wojnie światowej posiadłość znacjonalizowano i przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. W dworze urządzono między innymi biura przedsiębiorstwa. Po upadku PGR-u cały dawny folwark należał do Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa. W grudniu 2010r. teren wokół zabudowań był ogrodzony, część budynków gospodarczych wcześniej wyburzono. W kolejnych latach miały miejsce dalsze wyburzenia. Obecnie (2013r.) z całego założenia pozostał tylko dwór i kuźnia. Pod koniec października 2012r. w dworze wybuchł pożar. W jego wyniku zniszczony został strych i 200 metrów kwadratowych dachu. W tym czasie właścicielem zabytku była firma TDJ z Katowic. Niedługo po pożarze nastąpiła zmiana właściciela obiektu. Nowy inwestor natychmiast przystąpił do prac zabezpieczających i porządkowych.
Fotografie dworu po pożarze z października 2012 roku.
Dwór
Późnobarokowy dwór z końca XVIII w., budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacjowy, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem mansardowym. Fasada siedmioosiowa, z centralnym pozornym trzyosiowym ryzalitem, mieszczącym główne wejście, zamkniętym trójkątnym przyczółkiem. Skromne elewacje zachowały wydatne gzymsy (wieńczący i międzykondygnacjowy) oraz proste obramowania otworów okiennych. Układ wnętrz trzytraktowy, z centralnie położoną sienią, obok której klatka schodowa. W części pomieszczeń parteru zachowane sklepienia. Obecnie dwór nie jest użytkowany, zabytek powoli niszczeje. W 2010r. w pobliżu dworu znajdowały się budynki gospodarcze dawnego folwarku, między innymi gorzelnia i niewielka kuźnia. Gorzelnia w 2011r. przeszła do historii. Przyszłość reszty założenie również nie jest pewna. Do zdewastowanego dworu przylega park krajobrazowy, rozciągający się po dolinę Potoku Rokitnickiego.
Dwór po remoncie. Wrzesień 2015 roku.
Zabytki w Mikulczycach
Do rejestru zabytków w Mikulczycach wpisano: ratusz (później przychodnia zdrowia), ul. Tarnopolska 80 (10.05.2006r., nr rej.: A/12/06), zespół pałacowy: pałac, park, czworak, kuźnia (31.07.1975 r., nr rej.: A-1214/75). W rejestrze zabytków skromna rezydencja w Mikulczycach została określona jako pałac, autor tekstu biorąc pod uwagę wielkość i wygląd budynku konsekwentnie określa go dworem. W Mikulczycach warto również zobaczyć neogotycki kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca, wzniesiony w latach 1892-94 według projektu Paula Jakischa oraz modernistyczny kościół p.w. św. Teresy, zbudowany w latach 1932-33, zaprojektowany przez Theodora Ehla z Bytomia.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Zabrza Mikulczyc zapewniają autobusy i tramwaje KZK GOP. Do dzielnicy z centrum Zabrza można dotrzeć autobusami nr 14,81,83,111,617 oraz tramwajem nr 3. Na miejscu najlepiej wysiąść na przystanku Mikulczyce Plac Kroczka. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 78 w kierunku Tarnowskich Gór do Grzybowic, gdzie należy skręcić w prawo w ul. Składową prowadzącą do Mikulczyc. W Mikulczycach z ul. Tarnopolskiej trzeba skręcić w prawo w ul. Lipową. Odległość: w jedną stronę około 13km. Samochód trzeba zostawić na poboczu drogi lub na terenie wyburzonego folwarku.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2010 r., aktualizacje: styczeń 2013r., wrzesień 2015r.
Dwór w grudniu 2009 roku
