Powiat ząbkowicki, gmina Stoszowice
(nazwa niemiecka: Schönwalde, Kreis Frankenstein)
Rys historyczny i stan obecny:
Miejscowość założona na przełomie XII i XIII wieku. W dokumencie z 1207r. Budzów wzmiankowany był jako Rogitnice. W źródle z 1254r. pojawia się jako Schonenwalde i ta nazwa, w nieco zmienionej formie funkcjonowała przez następne stulecia. Wioska była własnością zakonu cystersów z Henrykowa. W XVII wieku w Budzowie wzniesiono pierwszą letnią rezydencję dla opata klasztoru henrykowskiego. Obecny barokowy pałac został zbudowany na przełomie XVII i XVIII w. W tym czasie majątek w Budzowie w dalszym ciągu pozostawał własnością zakonu cystersów. Po sekularyzacji majątków kościelnych w Prusach w 1812r. posiadłość w Budzowie przejęło państwo. Niedługo później dobra ofiarowano generałowi porucznikowi von Steinmetz. W 1824r. posiadłość wykupiła gmina, która już cztery lata później odsprzedała ją Antonowi Halsterowi. Anton Halster pozostał właścicielem majątku przynajmniej do 1845r. Przed 1856r. dobra w Budzowie nabył Emanuel von Zawadzki. Należały do niego przynajmniej do 1858r. Następnie właścicielami majątku byli Niedenführ (1861, 1866r.), porucznik hrabia zu Stolberg-Stolberg (1872r.), Anton Schneider i spółka handlowa rodziny Anwand z Wrocławia (1876r.), podporucznik Paul Anwand (1886r.). W 1886r. posiadłość liczyła 215ha, w tym 113ha pól uprawnych, 14ha łąk, 7ha pastwisk, 80ha lasów, 1ha gospodarstwa. Przed 1894r. dobra nabył hrabia Ludwik von Strachwitz ze Stoszowic. Następnie włączył on majątek Budzów w skład majoratu Stoszowice (Majoratsherrschaft Peterwitz). W 1905. majorat liczył w sumie 3150ha. W jego skład wchodziły między innymi cztery majątki w okolicach Ząbkowic Śląskich: Stoszowice (Peterwitz) – 286ha, Mikołajów (Niklasdorf) – 327ha, Budzów (Schönwalde)- 190ha i Budzów-Kolonia (Grünharthe) - 88ha. Budzowem zarządzał inspektor Peter Franz. Powierzchnia gospodarstwa wynosiła 190ha, w tym 96ha pól uprawnych, 14ha łąk, 1ha stawów, 77ha lasów i 1ha dróg i podwórzy gospodarczych. Ludwik von Strachwitz rezydował w Stoszowicach, pałac w Budzowie zapewne pełnił funkcję siedziby zarządców miejscowych dóbr. W 1921r. i 1926r. majątek liczący 198ha, w tym 103ha pól uprawnych, 14ha łąk, 1ha stawów, 77ha lasów, i 2ha dróg i podwórzy gospodarczych dzierżawił podporucznik hrabia Norbert von Strachwitz. Mieszkał on w rezydencji w Budzowie. W latach 1930-1937 jako właściciele posiadłości wymieniani byli hrabia Dr Ludwig Carl von Strachwitz z Berlin i hrabia Norbert von Strachwitz ze Stoszowic. Wielkość majątku w Budzowie nie uległa zmianie. Po drugiej wojnie światowej wszystkie posiadłości rodziny von Strachwitz przejęło państwo polskie. W czasach Polski Ludowej pałac w Budzowie przez klika lat był nie użytkowany. W 1948r. otwarto w nim Szkołę Przysposobienia Rolniczego. Budynek jednak niewłaściwie użytkowany powoli niszczał. Zabytek uratował remont przeprowadzony w latach osiemdziesiątych XX wieku i adaptacja na szkołę podstawową. Obecnie we wnętrzach pałacu funkcjonuje Publiczne Gimnazjum.
Pałac
Barokowa rezydencja z przełomu XVII i XVIII w. Przebudowana przez Antona Halstera około 1829r., po 1945r. przekształcona na szkołę, remontowana między innymi w 1974r., w latach 1984-1986 i około 2010r. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty czterospadowym dachem łamanym, z wnękami na okna. Fasada sześcioosiowa, z centralnym głównym wejściem, nad nim kartusz herbowy. Elewacje dzielone pilastrami i gzymsami. Okna w kamiennych uszatych obramowaniach, nad nimi trójkątne i półokrągłe nadokienniki. Układ wnętrz trójtraktowy, z sienią przelotową na osi krótszej elewacji. Część pomieszczeń parteru nakryta sklepieniami kolebkowymi z lunetami i klasztornymi. Do pałacu dobudowano łącznik prowadzący do nowszego budynku. W pobliżu zachowany niewielki park.
Zabytki w Budzowie
Do rejestru zabytków w Budzowie wpisano kościół parafialny p.w. św. Wawrzyńca (1.09.1960r., nr rej.: 717) oraz zespół pałacowy: pałac (8.10.1966r., nr rej.: 1832) i park (18.09.1981r., nr rej.: 855/WŁ).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Budzowa jest niemożliwy. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Wrocławia do węzła Przylesie, następnie DK401 do Grodkowa i dalej DK385 przez Ziębice i Ząbkowice Śląskie. Trasa ta prowadzi do Nowej Rudy przez środek Budzowa. Pałac położony jest na prawo od głównej drogi. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 190km. Samochód można zostawić na niewielkim parkingu przy szkole, bądź też zatrzymać się nieco dalej przy kościele parafialnym.
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2012 r.
