Powiat górowski, gmina Góra
(nazwa niemiecka Birkendorf, Kreis Guhrau)
Zabytki w Brzeżanach
Do rejestru zabytków w Brzeżanach został wpisany pałac (nr rej.: A/3482/1498A z 19.05.1994r.). Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. kolejne zabudowania zespołu pałacowego: spichlerz, budynek gospodarczy, obora oraz park krajobrazowy.
Od 1558 roku Brzeżany były własnością rodu von Köckritz. W dokumencie z 1615 roku w majątku wzmiankowano Kaspra von Köckritz. W 1791 roku dobra należały do rodu von Woyersch. W opisie miejscowości wymieniono pańską siedzibę, dwa folwarki, szkołę, 2 gospodarstwa kmieci, 11 zagrodników, 4 chałupników. W sumie w 21 budynkach mieszkało 130 osób. W 1830 roku posiadłość należała do spadkobierców asesora Hoffmanna-Scholza. W Brzeżanach znajdował się folwark, 30 domów, ewangelicka szkoła, browar i gorzelnia. Częścią wsi była kolonia i folwark Johannisfeld. W miejscowości mieszkało 178 osób, w tym 14 wyznania katolickiego. W 1845 roku włości posiadał Sylvius von Aulock. W opisie miejscowości po raz kolejny wymieniono dwa folwark, browar oraz gorzelnię. W latach 1856-1857 w Brzeżanach wzmiankowano porucznika w stanie spoczynku von Auenmüllera. W 1876 roku majątek znajdował się w rękach Otto Andrea. Rok później włości nabył były porucznik Robert Mausom. Jego potomkowie posiadali dobra do końca drugiej wojny światowej. W 1886 roku grunty liczyły 220ha, w tym 198ha pól uprawnych, 6ha łąk, 4ha pastwisk, 6ha lasu, 6ha gospodarstwa. Starszy ziemski Robert Mausom zmarł między 1921 a 1926 rokiem. Spadkobiercami byli jego dwaj synowie major w stanie spoczynku Alfred Mausom i starszy ziemski Kurt Mausom, wzmiankowani w księgach adresowych z lat 1926-1937. W 1937 r. powierzchnia majątku w Brzeżanach wynosiła 218,8ha, w tym 178,5ha pól uprawnych, 16,2ha łąk i pastwisk, 5,7ha lasu, 2,5ha parku i ogrodu, 8,4ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/8920050,foto.html?idEntity=7148541 (dostęp: 25.12.2023r.)
Rezydencję w Brzeżanach wzmiankowano pod koniec XVIII wieku. Budynek w obecnym kształcie powstał na przełomie XIX i XX wieku. Po 1945 roku majątek znacjonalizowano. W czasach Polski Ludowej zabudowania użytkował Zakład Rolny w Tarpnie wchodzący w skład Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych w Naratowie. Pałac zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny. Obecnie rezydencja nie jest użytkowana. Pałac wzniesiono na planie prostokąta, budynek podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo zagospodarowanym poddaszem, nakrytym dachem naczółkowym. Symetryczną bryłę budynku zakłócają taras i przybudówka w elewacjach bocznych oraz dwa wydatne piętrowe ryzality w elewacji ogrodowej. Główne wejście w murowanym ganku na osi fasady, podkreślonym szczytem ze spływami wolutowymi i trójkątnym naczółkiem. Elewacje o podziałach ramowych, z gzymsami i boniowanymi lizenami. Okna w opaskach z trójkątnymi i prostokątnymi nadokiennikami. Układ wnętrz dwutraktowy, najważniejsze pomieszczenia tworzą amfiladę. Stropy drewniane z podsufitką, część z dekoracją stiukową. We wnętrzach znajdowały się dwa piece kaflowe. Na północ od pałacu rozciąga się liczący około 1,2ha park krajobrazowy. Fasadą pałac skierowany jest w stronę dziedzińca folwarcznego, wokół niego wznoszą się częściowo użytkowane zabudowania gospodarcze i mieszkalne dawnego majątku. Powierzchnia majdanu to około 2ha. Obecnie gospodarstwo jest własnością prywatną.
Brzeżany położone są około 10 kilometrów na północny-zachód od Góry. Najszybszy dojazd z miasta powiatowego zapewnia lokalna droga prowadząca przez Strumienną. Majątek w Brzeżanach znajduje się na północnym krańcu wioski.
Dokładna lokalizacja pałacu:
51.71976263695738, 16.48349115983141
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2023r.
