Powiat górowski, gmina Góra, część miejscowości
(nazwa niemiecka Reichen, Kreis Guhrau)
Zabytki w Brzeżanach Zadrożu
Zarówno do rejestru jak i do ewidencji zabytków nie wpisano żadnego obiektu w Zadrożu.
Miejscowość wzmiankowano w 1310 roku jako Rychenow. W 1791 roku Zadrożu w znajdował się folwark, 3 gospodarstwa kmieci, 12 zagrodników, 2 chałupników, wiatrak i pięć innych zabudowań. W sumie w 23 domach mieszkało 130 osób. Właścicielem dóbr był von Haugwitz. W 1830 roku majątek należał do wyższego urzędnika Göldnera. W opisie Zadroża wymieniono 24 domy, folwark, 188 mieszkańców, w tym 13 katolików oraz wiatrak. W 1845 roku włości posiadał Järschky. W miejscowości znajdowały się 24 domy, folwark, wiatrak, kuźnia, hodowla bydła oraz owiec merynosów. Majątek należał do rodziny Järschky przynajmniej do 1866 roku. W 1868 roku dobra nabył rotmistrz w stanie spoczynku Karl Andreas von Meyer zu Knonow (ur.1838r., zm.1890r.), syn Ottomara von Meyer zu Knonow z Górnego Wichowa w powiecie żagańskim. W 1886 roku majątek w Zadrożu liczył 290ha, w tym 218ha pól uprawnych, 31ha łąk, 32ha lasu, 9ha gospodarstwa. Karl Andreas von Meyer był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z Marie Gabriele Elisabeth von Neumann (ur.1838r., zm.1883r.) nie doczekał się potomstwa. Dopiero z drugiego małżeństwa z Anną Schröder (ur.1859r., zm.1939r.), w 1886 roku na świat przyszedł syn Wilhelm Andreas Alexander von Meyer zu Knonow (zm.1964r.). Od śmierci Karla Andreasa w 1890 roku wobec małoletności syna funkcję generalnego pełnomocnika do spraw majątku pełniła wdowa Anna Schröder. Folwark oddawano także w dzierżawę. W 1905 roku dzierżawcą był Fritsch, porucznik w stanie spoczynku. Około 1909 roku samodzielne rządy w majątku objął porucznik rezerwy Alexander von Meyer zu Knonow. Pozostał on właścicielem dóbr do końca drugiej wojny światowej. W służbie wojskowej uzyskał stopień rotmistrza. W 1911 roku ożenił się z Margarete Mitschke (ur.1889r.). Związek musiał być nieudany, bowiem już w 1914 roku doszło do rozwodu. Następnie w 1919 roku Alexander von Meyer zawarł małżeństwo z Clarą Rieger (ur.1891r., zm.1979r.), dziedziczką, a później właścicielką posiadłości w pobliskim Naratowie (powiat górowski). Około 1930 roku Zadroże zostało włączone do wsi Brzeżany i tak już pozostało do dnia dzisiejszego. W 1937 roku majątek w Zadrożu miał powierzchnię 198,5ha, w tym 159ha pól uprawnych, 6,5ha łąk i pastwisk, 1ha wody, 20,5ha lasu, 3ha parku i ogrodu, 6,5ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/8565363,foto.html?idEntity=8565354 (dostęp: 29.12.2023r.)
Źródło: http://www.glogow.pl/okolice/powiaty/gorowskiaaa.htm (dostęp: 29.12.2023r.)
Źródło: http://www.glogow.pl/okolice/powiaty/gorowskiaaa.htm (dostęp: 29.12.2023r.)
Źródło: http://www.glogow.pl/okolice/powiaty/gorowskiaaa.htm (dostęp: 29.12.2023r.)
Po 1945 roku majątek został znacjonalizowany. W 1950 roku Państwowy Fundusz Ziemski przekazał posiadłość Zakładowi Rolnemu w Tarpnie, który podlegał pod Państwowe Gospodarstwo Rolne w Naratowie. Pałac przetrwał drugą wojnę światową, ale stosunkowo szybko, już w latach 50-tych XX wieku został rozebrany. Dzieje rezydencji są mało znane. W źródłach z lat 1791-1845 w Zadrożu wzmiankowano jedynie folwark. Być może siedziba został wzniesiona dopiero pod 1868 roku po nabyciu dóbr przez rodzinę von Meyer zu Knonow. Pałac w Zadrożu był budynkiem założonym na planie prostokąta, wysoko podpiwniczonym, parterowym, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym łamanym dachem naczółkowym. W centralnej części fasady posiadał piętrowy ryzalit, mieszczący główne wejście poprzedzone małym tarasem ze schodami. Do jednej z bocznych elewacji przylegała piętrowa dobudówka zamknięta tarasem. Centralna oś elewacji tylnej była zaakcentowana za pomocą lizen oraz półkolistego naczółka. Elewacje pałacu posiadały bogatą dekorację. Zdobiły je gzymsy, opaski wokół okien – część z kluczem – nad- i podokienniki, girlandy, festony oraz boniowane przyziemie. Obecnie po pałacu nie ma śladu. W latach 1985-1989 rozebrano budynki inwentarskie tworzące wschodnią i zachodnią pierzeję folwarki. Po północnej stronie majdanu, tam gdzie pierwotnie znajdowała się rezydencja wzniesiono budynki mieszkalne i gospodarcze dla pracowników PGR-u, niszcząc pierwotną kompozycję założenia. Z dawnego folwarku zachował się zaledwie jeden budynek gospodarczy (obora z 1906r.). Resztę doprowadzono do ruiny lub rozebrano. Z parku otaczającego pałac pozostało zdziczałe zadrzewienie porośnięte głównie przez samosiewy. Oryginalny starodrzew został wycięty. Pozostały z niego nieliczne pojedyncze drzewa i aleja wzdłuż głównej drogi. Rozebrano murowane ogrodzenie otaczające posiadłość. Przetrwała z niego jedynie zrujnowana brama. Skala dewastacji jest tak ogromna, że przejeżdżając przez wioskę trudno odgadnąć, że w tym miejscu znajdował się jakiś majątek z rezydencję właścicieli.
Zadroże to obecnie południowa część wsi Brzeżany. Położone jest około 10 kilometrów na północny-zachód od Góry. Dojazd zapewnia lokalna droga przez Strumienną. Pozostałości folwarku i park znajdują się na południowym krańcu wioski, od wschodu przylegając do głównej ulicy.
Przybliżona lokalizacja nieistniejącego pałacu:
51.710229053220814, 16.483662544657914
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2023r.
