Powiat będziński, dzielnica miasta Będzin
Rys historyczny i stan obecny:
Dzieje Grodźca sięgają trzynastego stulecia, kiedy to pod rokiem 1257 pojawia się pierwsza wzmianka o wiosce. Książę Bolesław Wstydliwy przekazał Grodziec klasztorowi sióstr norbertanek ze Zwierzyńca pod Krakowem. Akt ten na wieki określił przyszłość miejscowości, norbertanki posiadały Grodziec aż do końca XVIII wieku. Następnie majątek kupił major Wierzbicki. Kolejni właściciele prywatni Grodźca to Maurycy Kossowski i od 1842 r. Jan Ciechanowski. Prawdopodobnie dopiero ten ostatni zdecydował się wystawić w Grodźcu rezydencję, która w rękach jego potomków pozostała do 1945 roku.
Nazwa miejscowości Grodziec wiąże się z istniejącym w tym miejscu w średniowieczu grodziskiem, twierdzą. Prawdopodobną lokalizacją tego obiektu jest Góra Św. Doroty (382 m n.p.m.) górująca nad wioską. Niestety zniszczenia z czasów pierwszej i drugiej wojny światowej nie pozostawiły w tym miejscu żadnych śladów założenia obronnego. Istniejący obecnie pałac przypisuje się fundacji Jana Ciechanowskiego z lat 1842-44, chociaż jest również hipoteza przesuwająca datację budynku na lata 1835-36. Pałac w Grodźcu zaprojektował znany architekt włoskiego pochodzenia Franciszka Marię Lanci, autor przebudów licznych zamków i pałaców. Rezydencję już niedługo po wzniesieniu przebudowano: w latach 1880-82 kiedy to również przekształcono otaczający go park wg projektu Waleriana Kronenberga. Po 1945 roku w pałacu umieszczono szkołę, a następnie mieszkania pracowników PGR „Grodziec”. Zarząd gospodarstwa rolnego doprowadził obiekt niemalże do ruiny. Pałac uratował remont z lat 1975-80 i zmiana gospodarza. Obecnie w dawnej rezydencji Ciechanowskich znajduje się dom pomocy społecznej. Pałac wraz z otaczającym go pięknym parkiem krajobrazowym (o powierzchni około 5 ha) otoczone są ogrodzeniem. Nie ma możliwości samodzielnego zwiedzania obiektu, wstęp na teren ośrodka tylko za zgodą dyrekcji.
Pałac wzniesiono w stylu neorenesansowym, jako tzw. willę w stylu włoskim. Budynek murowany z cegły, otynkowany, podpiwniczony, o nieregularnej bryle, wzniesiony na planie zbliżonym do litery „L”, dwukondygnacjowy, nakryty niskimi dachami czterospadowymi. Fasada (elewacja północna) czteroosiowa, z asymetrycznie umieszczonym głównym wejściem prowadzącym do hallu i klatki schodowej. W narożniku południowo-zachodnim znajduje się parterowa przybudówka zamknięta trójbocznie oraz okrągła dwukondygnacyjna wieża, stanowiąca dominantę obiektu. Do elewacji południowej pałacu przylega rozległy taras. Elewacje zdobił detal neorenesansowy, z którego do dziś przetrwały: gzyms kordonowy rozdzielający kondygnacje, lizeny akcentujące narożniki oraz prostokątne obramienia okien. Piwnice pałacu zachowały sklepienia kolebkowe, pozostałe pomieszczenia są nakryte stropami. Poszczególne kondygnacje różnią się układem wnętrz, niestety nic nie przetrwało z dawnego wyposażenia pałacu.
Informacje praktyczne i dojazd:
Do Będzina można dojechać z Gliwic pociągiem relacji Gliwice – Częstochowa, lub autobusami KZK GOP z przesiadką w Katowicach lub Bytomiu. Z centrum Będzina do dzielnicy Grodziec można dotrzeć licznymi autobusami KZK GOP, np. linie nr 24, 67, 99, 104, 125 i inne. Wybierającym podróż samochodem proponuję dojazd z Gliwic do Katowic autostrada A4, następnie jazdę drogą S86 w kierunku Siewierza, trasa ta przebiega przez Grodziec. W Grodźcu należy skręcić w prawo w ul. Mickiewicza. W jedną stronę niecałe 50 km Samochód można zaparkować przy bocznej drodze, przed ogrodzeniem otaczającym zespół parkowo-pałacowy.
Damian Dąbrowski
Sierpień 2009 r.
